भारत नागणे‘पंढरीचा वास चंद्रभागे स्नान, आणिक दर्शन विठोबाचे।’ याच भावनेने आजही हजारो भाविक चंद्रभागा नदीत स्नान करतात आणि मग विठोबाचे दर्शन घेतात. आषाढी-कार्तिकी यात्रेदरम्यान चंद्रभागेच्या काठी अक्षरशः भक्तीचा महापूर येतो. .‘विठू सावळा’ असे ज्याचे गुणगान प्रत्येक वारकरी गातो, त्या विठ्ठलाचे देवस्थान आणि वारकऱ्यांचे अढळ श्रद्धास्थान म्हणजे पंढरपूर येथील विठ्ठल मंदिर. देशातीलच काय, तर परदेशातील फादर डलरींसारखे अभ्यासकसुद्धा पांडुरंगाच्या दर्शनाने भारावून गेले होते. काही संशोधकांच्या मते हे मंदिर श्रीमद््भागवत आणि महाभारतकालीन आहे.मंदिराचे पाषाण सुमारे पाच हजार वर्षांपूर्वीचे आहेत. विठ्ठलाच्या मूर्तीबाबतही भरपूर वेगवेगळे कयास लावले जातात. खरेतर ही मूर्ती नसून वीरगळ आहे, असेही काही संशोधकांचे मत आहे. पांडुरंग, पंढरीनाथ, विठोबा, विठुमाउली, पंढरीराया, विठाई, विठ्ठल गुरुराव यांसारख्या नावांनी वारकरी आपल्या विठ्ठलाला पुजतात.तीर्थक्षेत्र पंढरपूर येथील मंदिराची रचना विलक्षण आहे. मंदिराच्या गाभाऱ्यातील विठ्ठलमूर्तीचे व्यासपीठ तीन फूट उंचीचे आहे. त्या व्यासपीठावर सागवानी लाकडाची मेघडंबरी आहे. त्यावर चांदीचे नक्षीदार आवरण आहे. विठ्ठलाची मूर्ती साडेतीन फुटांची आहे. विठ्ठलाच्या मस्तकावर शिवलिंग आहे.देशभरातील प्रमुख तीर्थक्षेत्रांपैकी पंढरपूर हे असे देवस्थान आहे, जिथे देवाच्या पायावर डोके ठेवून नमस्कार करता येतो. याचबरोबर येथे श्री रुक्मिणी मंदिर, अंबाबाई, उजव्या सोंडेचा गणपती, संत कान्होपात्राचे समाधी स्थान, चंद्रभागा नदीमधील भक्तराज पुंडलिकाचे मंदिर तसेच संत गजानन महाराजांचे मनोवेधक मंदिर आहे.परगावाहून येणाऱ्या भक्तांसाठी राहण्याची व्यवस्था आहे. पंढरपूरच्या चंद्रभागा नदीमध्ये नौकाविहाराचाही आनंद घेता येतो.‘पंढरीचा वास चंद्रभागे स्नान, आणिक दर्शन विठोबाचे।’ याच भावनाने आजही हजारो भाविक येथील चंद्रभागा नदीत स्नान करतात आणि मग विठोबाचे दर्शन घेतात. आषाढी-कार्तिकी यात्रेदरम्यान चंद्रभागेच्या काठी अक्षरशः भक्तीचा महापूर येतो. प्रचंड गर्दी असते.गर्दीतदेखील लाखो भाविक विठुरायाचे दर्शन घेण्याआधी चंद्रभागेत तीर्थप्राशन करतात. यात्राकाळात असलेल्या गर्दीत सर्व भाविकांना विठुरायाला पदस्पर्श करणे शक्य नसते. अशा वेळी अनेक भाविक देवाचे मुखदर्शन घेतात. काही भाविक संत नामदेव पायरीचे आणि मंदिरावरील कळसाचे दर्शन घेऊन मोठ्या आनंदाने वारी पूर्ण झाल्याचे समाधान उरी बाळगून घरी परततात.येथील विठ्ठल-रुक्मिणी मंदिराची पूर्ण व्यवस्था पाहण्यासाठी शासनाने एक समिती स्थापन केली आहे. या समितीतर्फे समाजाची सेवा करण्यासाठी विविध कार्यक्रम आयोजिले जातात. दरवर्षी आषाढी एकादशीला येथे भक्तांची मांदियाळी असते.जवळजवळ दहा ते बारा लाख एवढ्या प्रचंड संख्येने वारकरी येथे येतात आणि चंद्रभागा नदीत स्नान करून आपल्या विठुरायाचे मनोभावे दर्शन घेतात.आषाढीशिवाय येथे कार्तिकी, चैत्री, माघी अशा अन्य मोठ्या यात्राही भरतात. अलीकडे मंदिर समितीने विठ्ठल-रखुमाईच्या दर्शनासाठी ऑनलाइन दर्शन सुविधा उपलब्ध केली आहे.http://www.vitthalrukminimandir.org या संकेतस्थळावरून विठ्ठल-रखुमाईच्या ऑनलाइन दर्शनासाठी नोंदणी करता येते..पंढरपूरची महती सातासमुद्रापार गेली आहे. देश-विदेशातून लोक मोठ्या संख्येने दर्शनासाठी येतात. संख्या वाढल्याने भाविकांना दर्शनरांगेत तासनतास थांबावे लागते. भाविकांची गैरसोय दूर करण्यासाठी मंदिर समितीने तिरुपती बालाजीच्या धर्तीवर टोकन दर्शन व्यवस्था सुरू करण्याचा निर्णय घेतला आहे.मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी नुकत्याच झालेल्या आषाढी एकादशीच्या दिवशी टोकन दर्शन सुविधेची घोषणा केली आहे. एवढेच नाही, तर दर्शन व्यवस्थेसाठी राज्य शासनाने १०३ कोटी रुपयांच्या प्रारूप आराखड्याला मंजुरीही दिली आहे. कार्तिकी यात्रेदरम्यान टोकन दर्शन व्यवस्थेची चाचणी घेतली जाणार आहे.मंदिर समितीने येथे येणाऱ्या भाविकांसाठी दोन वेळा महाप्रसाद सुरू केला आहे. अनेक भाविकांना त्याचा फायदा होत आहे.या पुरातन मंदिराला अनेक ठिकाणी भेगा, चिरा गेल्या होत्या. मंदिराचे आयुष्य वाढवण्यासाठी आणि मंदिराला पुन्हा गतवैभव प्राप्त करून देण्यासाठी मंदिर समितीने राज्य शासनाकडे मंदिर सुशोभीकरण आणि संवर्धनाचा प्रस्ताव दिला होता.त्यासाठी राज्य शासनाने सुमारे ७४ कोटी रुपये मंजूर केले आहेत. भारतीय पुरातत्त्व खात्याच्या मार्गदर्शनाखाली विठ्ठल मंदिर संवर्धनाचे काम सुरू आहे. जवळपास ५० टक्के काम पूर्ण झाले आहे. उर्वरित काम वेगाने सुरू आहे. या कामामुळे विठ्ठल मंदिराला पुरातन मूळ रूप प्राप्त झाले आहे. आता मंदिर पाहण्यासाठी भाविकांची गर्दी आणखीनच वाढली आहे.आषाढी-कार्तिकी यात्रेदरम्यान होणारी गर्दी पाहता विठ्ठल मंदिर परिसरात कॉरिडॉर करण्याची गरज आहे. त्यादृष्टीने शासनाने आवश्यक हालचाली सुरू केल्या आहेत. विठ्ठल मंदिर परिसरात कॉरिडॉर झाल्यास वारीदरम्यान होणाऱ्या गर्दीवर नियंत्रण मिळवणे शक्य होईल; शिवाय इतरवेळी येथे येणाऱ्या भाविकांना विठ्ठल मंदिर परिसरात थांबून मिळणारा आनंद द्विगुणीत करता येईल. त्यामुळे मंदिर परिसरात कॉरिडॉर व्हावा अशी भाविकांचीदेखील अनेक दिवसांपासूनची इच्छा आहे.पंढरपूर आजही आर्थिकदृष्ट्या वारीवर जगणारे गाव म्हणून ओळखले जाते. प्रमुख चार यात्रा आणि दर महिन्याची वारी यावरच येथील छोटेमोठे व्यवसाय चालतात. त्यातून येथील लोकांना रोजीरोटी मिळते. तुळशीमाळेचा हार विकणाऱ्या फुलवाल्यांपासून देवाचे गंध लावणाऱ्या छोट्या व्यवसायिकांपर्यंत सर्वजण गुण्यागोविंदाने पंढरपुरात गुजराण करतात.आजवरच्या इतिहासामध्ये कोरोना काळात पहिल्यांदाच मंदिर बंद ठेवण्याची वेळ आली होती. त्या काळातदेखील मंदिरातील पुजाऱ्यांनी देवाची दैनंदिन पूजाअर्चा सुरू ठेवली होती.येथे मंदिर समितीने भाविकांसाठी अनेक सोयी-सुविधा उपलब्ध करून दिल्या आहेत. अलीकडेच मंदिर समितीने सर्व सोयींनी युक्त असलेले विठ्ठल रुक्मिणी भक्तनिवास उभारले आहे. येथे अल्पदरात अनेक भाविकांची राहण्याची सोय केली आहे.येथील स्वच्छता, टापटीप आणि कर्मचाऱ्यांचे सहकार्य उत्तम दर्जाचे असल्यामुळे भक्तनिवासामध्ये येणाऱ्या भाविकांची संख्या वाढली आहे. याशिवाय मंदिर समितीने भाविकांसाठी अल्पदरात भोजन, नाष्टा आणि चहाचीसुद्धा चांगली सोय केली आहे. समितीने स्वतःचे कॅन्टिनही सुरू केले आहे. भाविकांना त्याचा फायदा होत आहे. तसेच समितीने प्रसादाच्या लाडवांची विक्री सुरू केली आहे.त्यामुळे भाविकांना अवघ्या २० रुपयांमध्ये बुंदीच्या लाडवांचा प्रसाद मिळू लागला आहे. येथे विठ्ठल आणि रुक्मिणीचे सुंदर आणि विलोभनीय फोटोदेखील विक्रीसाठी उपलब्ध आहेत. भाविकांची संख्या वाढल्यामुळे समितीला मिळणाऱ्या देणग्यांमध्येही वाढ झाली आहे. गरीबांचा देव अशी ओळख असलेला विठ्ठल आता श्रीमंत होऊ लागला आहे.विठ्ठलभक्तीच्या ओढीने अनेक लोक पंढरीत येतात. पंढरी नगरी आध्यात्मिकतेबरोबरच आता एक पर्यटन केंद्र म्हणूनही विकसित होऊ लागली आहे. विकसशील होण्यासाठी राज्य सरकारने अधिक लक्ष देण्याची गरज आहे.-----------------
भारत नागणे‘पंढरीचा वास चंद्रभागे स्नान, आणिक दर्शन विठोबाचे।’ याच भावनेने आजही हजारो भाविक चंद्रभागा नदीत स्नान करतात आणि मग विठोबाचे दर्शन घेतात. आषाढी-कार्तिकी यात्रेदरम्यान चंद्रभागेच्या काठी अक्षरशः भक्तीचा महापूर येतो. .‘विठू सावळा’ असे ज्याचे गुणगान प्रत्येक वारकरी गातो, त्या विठ्ठलाचे देवस्थान आणि वारकऱ्यांचे अढळ श्रद्धास्थान म्हणजे पंढरपूर येथील विठ्ठल मंदिर. देशातीलच काय, तर परदेशातील फादर डलरींसारखे अभ्यासकसुद्धा पांडुरंगाच्या दर्शनाने भारावून गेले होते. काही संशोधकांच्या मते हे मंदिर श्रीमद््भागवत आणि महाभारतकालीन आहे.मंदिराचे पाषाण सुमारे पाच हजार वर्षांपूर्वीचे आहेत. विठ्ठलाच्या मूर्तीबाबतही भरपूर वेगवेगळे कयास लावले जातात. खरेतर ही मूर्ती नसून वीरगळ आहे, असेही काही संशोधकांचे मत आहे. पांडुरंग, पंढरीनाथ, विठोबा, विठुमाउली, पंढरीराया, विठाई, विठ्ठल गुरुराव यांसारख्या नावांनी वारकरी आपल्या विठ्ठलाला पुजतात.तीर्थक्षेत्र पंढरपूर येथील मंदिराची रचना विलक्षण आहे. मंदिराच्या गाभाऱ्यातील विठ्ठलमूर्तीचे व्यासपीठ तीन फूट उंचीचे आहे. त्या व्यासपीठावर सागवानी लाकडाची मेघडंबरी आहे. त्यावर चांदीचे नक्षीदार आवरण आहे. विठ्ठलाची मूर्ती साडेतीन फुटांची आहे. विठ्ठलाच्या मस्तकावर शिवलिंग आहे.देशभरातील प्रमुख तीर्थक्षेत्रांपैकी पंढरपूर हे असे देवस्थान आहे, जिथे देवाच्या पायावर डोके ठेवून नमस्कार करता येतो. याचबरोबर येथे श्री रुक्मिणी मंदिर, अंबाबाई, उजव्या सोंडेचा गणपती, संत कान्होपात्राचे समाधी स्थान, चंद्रभागा नदीमधील भक्तराज पुंडलिकाचे मंदिर तसेच संत गजानन महाराजांचे मनोवेधक मंदिर आहे.परगावाहून येणाऱ्या भक्तांसाठी राहण्याची व्यवस्था आहे. पंढरपूरच्या चंद्रभागा नदीमध्ये नौकाविहाराचाही आनंद घेता येतो.‘पंढरीचा वास चंद्रभागे स्नान, आणिक दर्शन विठोबाचे।’ याच भावनाने आजही हजारो भाविक येथील चंद्रभागा नदीत स्नान करतात आणि मग विठोबाचे दर्शन घेतात. आषाढी-कार्तिकी यात्रेदरम्यान चंद्रभागेच्या काठी अक्षरशः भक्तीचा महापूर येतो. प्रचंड गर्दी असते.गर्दीतदेखील लाखो भाविक विठुरायाचे दर्शन घेण्याआधी चंद्रभागेत तीर्थप्राशन करतात. यात्राकाळात असलेल्या गर्दीत सर्व भाविकांना विठुरायाला पदस्पर्श करणे शक्य नसते. अशा वेळी अनेक भाविक देवाचे मुखदर्शन घेतात. काही भाविक संत नामदेव पायरीचे आणि मंदिरावरील कळसाचे दर्शन घेऊन मोठ्या आनंदाने वारी पूर्ण झाल्याचे समाधान उरी बाळगून घरी परततात.येथील विठ्ठल-रुक्मिणी मंदिराची पूर्ण व्यवस्था पाहण्यासाठी शासनाने एक समिती स्थापन केली आहे. या समितीतर्फे समाजाची सेवा करण्यासाठी विविध कार्यक्रम आयोजिले जातात. दरवर्षी आषाढी एकादशीला येथे भक्तांची मांदियाळी असते.जवळजवळ दहा ते बारा लाख एवढ्या प्रचंड संख्येने वारकरी येथे येतात आणि चंद्रभागा नदीत स्नान करून आपल्या विठुरायाचे मनोभावे दर्शन घेतात.आषाढीशिवाय येथे कार्तिकी, चैत्री, माघी अशा अन्य मोठ्या यात्राही भरतात. अलीकडे मंदिर समितीने विठ्ठल-रखुमाईच्या दर्शनासाठी ऑनलाइन दर्शन सुविधा उपलब्ध केली आहे.http://www.vitthalrukminimandir.org या संकेतस्थळावरून विठ्ठल-रखुमाईच्या ऑनलाइन दर्शनासाठी नोंदणी करता येते..पंढरपूरची महती सातासमुद्रापार गेली आहे. देश-विदेशातून लोक मोठ्या संख्येने दर्शनासाठी येतात. संख्या वाढल्याने भाविकांना दर्शनरांगेत तासनतास थांबावे लागते. भाविकांची गैरसोय दूर करण्यासाठी मंदिर समितीने तिरुपती बालाजीच्या धर्तीवर टोकन दर्शन व्यवस्था सुरू करण्याचा निर्णय घेतला आहे.मुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी नुकत्याच झालेल्या आषाढी एकादशीच्या दिवशी टोकन दर्शन सुविधेची घोषणा केली आहे. एवढेच नाही, तर दर्शन व्यवस्थेसाठी राज्य शासनाने १०३ कोटी रुपयांच्या प्रारूप आराखड्याला मंजुरीही दिली आहे. कार्तिकी यात्रेदरम्यान टोकन दर्शन व्यवस्थेची चाचणी घेतली जाणार आहे.मंदिर समितीने येथे येणाऱ्या भाविकांसाठी दोन वेळा महाप्रसाद सुरू केला आहे. अनेक भाविकांना त्याचा फायदा होत आहे.या पुरातन मंदिराला अनेक ठिकाणी भेगा, चिरा गेल्या होत्या. मंदिराचे आयुष्य वाढवण्यासाठी आणि मंदिराला पुन्हा गतवैभव प्राप्त करून देण्यासाठी मंदिर समितीने राज्य शासनाकडे मंदिर सुशोभीकरण आणि संवर्धनाचा प्रस्ताव दिला होता.त्यासाठी राज्य शासनाने सुमारे ७४ कोटी रुपये मंजूर केले आहेत. भारतीय पुरातत्त्व खात्याच्या मार्गदर्शनाखाली विठ्ठल मंदिर संवर्धनाचे काम सुरू आहे. जवळपास ५० टक्के काम पूर्ण झाले आहे. उर्वरित काम वेगाने सुरू आहे. या कामामुळे विठ्ठल मंदिराला पुरातन मूळ रूप प्राप्त झाले आहे. आता मंदिर पाहण्यासाठी भाविकांची गर्दी आणखीनच वाढली आहे.आषाढी-कार्तिकी यात्रेदरम्यान होणारी गर्दी पाहता विठ्ठल मंदिर परिसरात कॉरिडॉर करण्याची गरज आहे. त्यादृष्टीने शासनाने आवश्यक हालचाली सुरू केल्या आहेत. विठ्ठल मंदिर परिसरात कॉरिडॉर झाल्यास वारीदरम्यान होणाऱ्या गर्दीवर नियंत्रण मिळवणे शक्य होईल; शिवाय इतरवेळी येथे येणाऱ्या भाविकांना विठ्ठल मंदिर परिसरात थांबून मिळणारा आनंद द्विगुणीत करता येईल. त्यामुळे मंदिर परिसरात कॉरिडॉर व्हावा अशी भाविकांचीदेखील अनेक दिवसांपासूनची इच्छा आहे.पंढरपूर आजही आर्थिकदृष्ट्या वारीवर जगणारे गाव म्हणून ओळखले जाते. प्रमुख चार यात्रा आणि दर महिन्याची वारी यावरच येथील छोटेमोठे व्यवसाय चालतात. त्यातून येथील लोकांना रोजीरोटी मिळते. तुळशीमाळेचा हार विकणाऱ्या फुलवाल्यांपासून देवाचे गंध लावणाऱ्या छोट्या व्यवसायिकांपर्यंत सर्वजण गुण्यागोविंदाने पंढरपुरात गुजराण करतात.आजवरच्या इतिहासामध्ये कोरोना काळात पहिल्यांदाच मंदिर बंद ठेवण्याची वेळ आली होती. त्या काळातदेखील मंदिरातील पुजाऱ्यांनी देवाची दैनंदिन पूजाअर्चा सुरू ठेवली होती.येथे मंदिर समितीने भाविकांसाठी अनेक सोयी-सुविधा उपलब्ध करून दिल्या आहेत. अलीकडेच मंदिर समितीने सर्व सोयींनी युक्त असलेले विठ्ठल रुक्मिणी भक्तनिवास उभारले आहे. येथे अल्पदरात अनेक भाविकांची राहण्याची सोय केली आहे.येथील स्वच्छता, टापटीप आणि कर्मचाऱ्यांचे सहकार्य उत्तम दर्जाचे असल्यामुळे भक्तनिवासामध्ये येणाऱ्या भाविकांची संख्या वाढली आहे. याशिवाय मंदिर समितीने भाविकांसाठी अल्पदरात भोजन, नाष्टा आणि चहाचीसुद्धा चांगली सोय केली आहे. समितीने स्वतःचे कॅन्टिनही सुरू केले आहे. भाविकांना त्याचा फायदा होत आहे. तसेच समितीने प्रसादाच्या लाडवांची विक्री सुरू केली आहे.त्यामुळे भाविकांना अवघ्या २० रुपयांमध्ये बुंदीच्या लाडवांचा प्रसाद मिळू लागला आहे. येथे विठ्ठल आणि रुक्मिणीचे सुंदर आणि विलोभनीय फोटोदेखील विक्रीसाठी उपलब्ध आहेत. भाविकांची संख्या वाढल्यामुळे समितीला मिळणाऱ्या देणग्यांमध्येही वाढ झाली आहे. गरीबांचा देव अशी ओळख असलेला विठ्ठल आता श्रीमंत होऊ लागला आहे.विठ्ठलभक्तीच्या ओढीने अनेक लोक पंढरीत येतात. पंढरी नगरी आध्यात्मिकतेबरोबरच आता एक पर्यटन केंद्र म्हणूनही विकसित होऊ लागली आहे. विकसशील होण्यासाठी राज्य सरकारने अधिक लक्ष देण्याची गरज आहे.-----------------
.jpg?w=480&auto=format%2Ccompress&fit=max)
