आधुनिक उपचार पद्धती व भारतीय वैद्यकशास्त्र यांचा समन्वय साधला तर मोठा लाभ

प्रा. डॉ. सुरेश पाटणकरआरोग्याची गाडी ही दोन चाकांची गाडी आहे. जिथे एक चाक आधुनिक वैद्यकशास्त्राचे, तर दुसरे चाक पारंपरिक शास्त्राचे आहे. ही गाडी नीट चालवायची असेल, तर दोन्ही चाकांचा समन्वय साधणे आवश्यक आहे..ज्याला आधुनिक वैद्यक उपचारपद्धती किंवा मॉडर्न मेडिसिन किंवा अॅलोपॅथी म्हटले जाते, ती गेल्या काही शतकांपासून अस्तित्वात आहे. आधुनिक उपचारपद्धतीने विकसित केलेली प्रतिजैविके किंवा लशी, निरनिराळ्या निर्जंतुकीकरणाच्या प्रक्रिया यांमुळे पूर्वीच्या काळात वारंवार आढळणारे साथीचे रोग, जंतुसंसर्गामुळे होणारे गंभीर आजार जवळजवळ हद्दपार झाले आहेत. परिणामी, आयुर्मानातही वाढ झाल्याचे सांगण्यात येते.भौतिक शास्त्रातील संशोधनामुळे कर्करोगाच्या असू शकतील अशा अगदी काही मिलिमीटर आकाराच्या गाठींचेही निदान करता येऊ लागले. यासाठी एमआरआय, सिटीस्कॅन, पेट स्कॅन या उपकरणांचा वापर होऊ लागला आहे. त्याचबरोबर रोगनिदानामुळे कर्करोगासारख्या दुर्धर आजारावर नियंत्रण आणता आले.एवढेच नाही, तर आधुनिक उपकरणांमुळे कर्करोगासारख्या गंभीर शस्त्रक्रिया, अगदी एक सेंटिमीटर आकाराच्या छोट्या छिद्रातून करता येऊ लागल्या. यामध्ये आता रोबोटिक शस्त्रक्रियांचीही भर पडली आहे. या प्रकारच्या शस्त्रक्रियेमुळे काही आठवडे रुग्णालयात राहणारा रुग्ण आता काही दिवसांत घरी जाऊ लागला आहे. काही वेळा तर रुग्ण सकाळी रुग्णालयात येऊन एका दिवसात घरी जाऊन पूर्ववत काम करू लागतो.मूत्रपिंड, हृदय, यकृत यांसारखे महत्त्वाचे अवयव निकामी झाल्यास पूर्वी मृत्यू अटळ होता. परंतु आता अवयव प्रत्यारोपणाच्या शस्त्रक्रिया यशस्वी होऊन रुग्णांना नवजीवनाची संजीवनी मिळू लागली आहे. लहानातल्या लहान बालकांच्या गंभीर हृदय शस्त्रक्रिया आता कोणत्याही सुसज्ज रुग्णालयात होऊ लागल्या आहेत. प्रगत तंत्रज्ञानाच्या विकासामुळे लेझर किरणांचा शोध लागला, आणि या किरणांमुळे आता मिनिमली इनव्हेजिव सर्जरी (कमीत कमी शारीरिक इजा करणाऱ्या शस्त्रक्रिया) करणे सोपे झाले आहे.यापूर्वी सांध्याच्या आजारामुळे अपंगत्व आल्यास जवळजवळ सर्व हालचाली थांबायच्या आणि रुग्ण अंथरुणाला खिळायचा. परंतु सांधेरोपणाच्या तंत्रज्ञानामुळे रुग्ण पूर्ववत हालचाली करू लागला, काम करू लागला, नव्हे पळूसुद्धा लागला आहे. जवळजवळ सर्वच प्रकारच्या शस्त्रक्रियांमध्ये वर सांगितल्याप्रमाणे मिनिमली इनव्हेसिव सर्जरी या स्वरूपाच्या तंत्रज्ञानाचा वापर होऊ लागला आहे.यामध्ये आता नॉन इनव्हेसिव (शरीरावर कोणत्याही प्रकारची जखम न करता होणाऱ्या शस्त्रक्रिया) उपचार पद्धती येऊ घातल्या आहेत. मूत्रमार्गातील मूतखडे ध्वनीलहरींच्या साहाय्याने फोडणारी यंत्रणा गेल्या काही दशकांपासून अस्तित्वात आहेच. त्यामध्ये आता अगदी अवघड, खोल व नाजूक असणारी कर्करोगाची गाठ (उदा. मेंदू, प्रोस्टेट वगैरे) बाह्य रेडिओ उत्सर्जक किरणांच्या मदतीने बरी करता येऊ शकते. त्यासाठी आता बऱ्याचवेळा मोठ्या गंभीर शस्त्रक्रियेची गरज भासत नाही. .अशा अत्याधुनिक उपचारांबरोबरच वृद्धत्व, विस्मरण, जनुकीय आजार, जन्मजात वैगुण्य निर्माण करणारे आजार यावर आधुनिक वैद्यकशास्त्र अविरतपणे संशोधन करत आहे. या आजारांवर नियंत्रण मिळवता येणे नजीकच्या काळात शक्य होणार आहे.अशातच आता वैद्यकीय क्षेत्रामध्येदेखील कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा शिरकाव झाला आहे. यामुळे आधुनिक वैद्यकशास्त्रात काय क्रांती होईल याचा भल्याभल्यांनाही अंदाज येत नाही.अशा या आधुनिक वैद्यकशास्त्राच्या घोडदौडीच्या पार्श्वभूमीवर आजच्या आरोग्यव्यवस्थेमध्ये हजारो वर्षांपूर्वीच्या आयुर्वेदाचे/ तत्सम भारतीय उपचार पद्धतींचे काही स्थान आहे का, असा विचार मनात येऊ लागतो. का, जुने जाऊ द्या मरणालागुनी...या केशवसुतांच्या कवितेचा संदर्भ याला लावायचा? या विषयाकडे एक वैद्यकीय तज्ज्ञ म्हणून मी खूप गांभीर्याने पाहतो. गेल्या चाळीस वर्षांपासून अत्यंत गंभीर आजारांवरील शस्त्रक्रिया अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाच्या माध्यमातून मी यशस्वीरित्या पार पाडल्या आहेत.अनेक दशकांपासून वैद्यकीयशास्त्राचे अध्ययन करतो आहे व शिक्षण देतो आहे. आधुनिक वैद्यकशास्त्रातील सर्वोच्च पदव्या घेऊन आयुर्वेद व योगशास्त्राचाही मी सखोल अभ्यास केला आहे. कोणत्याही प्रकारचा अभिनिवेश न ठेवता माझे मत आहे, की होय, आजच्या आधुनिक वैद्यकशास्त्राच्या जमान्यात आपल्या भारतीय शास्त्रांनाही स्थान आहे. आजही ही शास्त्रे कालसुसंगत आहेत.प्रथमतः एक गोष्ट लक्षात घेतली पाहिजे, कोणतेही शास्त्र अनेक वर्षांचे - दशकांचे - शतकांचे सतत निरीक्षण, त्याचे पृथक्करण, सातत्याने दिसणारा परिणाम, त्याचा अविरत होणारा अभ्यास, अनेक तज्ज्ञांचे त्यातील अनुभव यांच्या घुसळणीनंतर जन्मास येत असते. अशा शास्त्रांचे काही मूलभूत सिद्धांत (Fundamental Principles) असतात. हे मूलभूत सिद्धांत बदलत नाहीत. परंतु काळाप्रमाणे त्याच्या उपयोगीकरणामध्ये (Application) बदल होत असतो किंवा करावा लागतो, ज्यामुळे हे शास्त्र बदलत्या काळात टिकाव धरू शकते.नैसर्गिक शरीर प्रकृतीमधील निसर्गतः असलेले घटक (आयुर्वेदानुसार दोष), शरीरात घडणाऱ्या निरनिराळ्या चयापचयाच्या क्रिया आणि त्यात होणाऱ्या बिघाडांची कारणे, त्यामुळे होणाऱ्या आजारांची सुरुवात, त्याची पूर्वलक्षणे, आजाराचा प्रसार, त्यामुळे होणारे उपद्रव यावर अत्यंत सखोल व तार्किक विवेचन भारतीय शास्त्रज्ञांनी मांडले आहे. .आधुनिक शास्त्राप्रमाणे शरीराच्या भागाचे अनेक भाग करून त्यावर उपचार केले जातात.तर आयुर्वेद ‘एक संपूर्ण प्रकृती’ हेच मूळ धरून उपचार करतो. अशा विकारांपाठीमागे काय कारण असते (हेतू) याबद्दलही सखोल अभ्यास केला आहे. उपचार करताना आहार व विहारातील बदल, दिनचर्येतील झालेला बिघाड यावर सुरुवातीला त्यामध्ये योग्य तो बदल, औषधोपचार, गरज असेल तेथे शरीर शुद्धीकरणाच्या प्रक्रिया (पंचकर्म) अशा उपचार पद्धतींचा वापर केला जातो.विशेषतः आजारीच पडू नये यासाठी काय करावे, याचा विस्तृत विचार आयुर्वेदाने केला आहे. माझ्या मते ही एक अद्वितीय आरोग्य देणगी आहे.आधुनिक वैद्यकशास्त्राने निरनिराळ्या आजारांवर यश मिळवलेले जेव्हा आपण पाहतो, तेव्हा अनेक आजारांवर अजून समाधानकारक उपचार उपलब्ध नाहीत, किंवा नवीन आजारांची भर पडत आहे, असेही लक्षात येते.आज बहुसंख्य लोकांमध्ये दिसणारे जीवनशैलीमुळे होणारे आजार (Lifestyle Disorders) यावर आपल्या भारतीय शास्त्रामध्ये उत्तर आहे. जीवनशैलीमुळे होणारे आजार कोणत्याही शस्त्रक्रियेने बरे होणारे नाहीत. त्यासाठी आयुर्वेद-योग उपयोगी पडू शकतात. हल्ली माइंड-बॉडी-मेडिसिन यावर पाश्चात्त्य वैद्यकशास्त्रात प्रचंड संशोधन चालू आहे.आजारी पडण्यामागे मनाची खूप मोठी भूमिका आहे, ही संकल्पना आधुनिक शास्त्राने मान्य केली आहे. आयुर्वेदानुसार मनाची विकृती हे आजारी पडण्यामागे एक कारण आहे, असे सांगितले आहे. भारतीय योगशास्त्र किंवा पतंजली योगसूत्र तर संपूर्ण भारतीयांच्या मानसशास्त्राचा ग्रंथ आहे. यातील बऱ्याचशा गोष्टी पाश्चिमात्त्य वैद्यकशास्त्राने अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाच्या संशोधनांनी सिद्ध केल्या आहेत. .एवढेच नव्हे, तर काही पुढारलेल्या पाश्चिमात्त्य राष्ट्रांतील नावाजलेल्या रुग्णालयांत यातील काही गोष्टींचा उपचारांमध्ये वापर केला जातोय. याचा अर्थ असा, की जेथे आवश्यक आहे तेथे शास्त्रीय दृष्टिकोनातून आधुनिक उपचारांना पारंपरिक उपचारांची जोड दिली पाहिजे. कोणत्या आजारांमध्ये अशा मिश्र उपचारांचा उपयोग करता येईल, याबाबत संशोधन होण्याची गरज आहे.अशा होलिस्टिक पद्धतीने रुग्णाचा फायदा होतो, हे मी स्वतः अनुभवले आहे. याबाबत खूप विस्तृतपणे लिहिता येईल.आज एवढेच नमूद करतो, की आधुनिक तंत्रामधील तपासण्यांचा उपयोग, उपचारपद्धतीमध्ये प्रमाणीकरण, औषधांचे आजच्या आधुनिक शास्त्राच्या कसोट्यांवर मूल्यमापन अशा निरनिराळ्या कसोट्यांवर संशोधनाची गरज आहे.यासाठी सर्व उपचार पद्धतीतील तज्ज्ञ, वैद्यकीय शिक्षक व शिक्षण तज्ज्ञ, सरकार यांचा मनःपूर्वक सहभाग आवश्यक आहे. अजून तरी या आघाडीवर उदासीनता जाणवते. याला गती देण्यासाठी समाजाच्या रेट्याची गरज आहे.याबाबत चीनने खूपच आघाडी घेतली आहे. थोडक्यात आरोग्याची गाडी ही दोन चाकांची गाडी आहे. ज्यात एक चाक आधुनिक वैद्यकशास्त्राचे, तर दुसरे चाक पारंपरिक शास्त्राचे आहे. ही गाडी नीट चालवायची असेल, तर दोन्ही चाकांचा समन्वय साधणे आवश्यक आहे.(प्रा. डॉ. सुरेश पाटणकर एस हॉस्पिटलचे संचालक आणि आरोग्य भारतीचे राष्ट्रीय उपाध्यक्ष आहेत.).ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

आधुनिक उपचार पद्धती व भारतीय वैद्यकशास्त्र यांचा समन्वय साधला तर मोठा लाभ

Related Stories