Gajanan Maharaj, Shegaon : सगुण रूपात गजानन तू..

राजेश डिगांबर चौधरीशेगावचे संतश्रेष्ठ श्री गजानन महाराज यांचे लाखो भक्त महाराष्ट्रापुरतेच मर्यादित नसून ते संपूर्ण देशभर आहेत. भक्तांच्या हाकेला धावून येणाऱ्या श्रींच्या दर्शनाला मंदिरात बाराही महिने भक्तांची मांदियाळी जमलेली असते. गजाननाला मनोभावे शरण गेल्याने मनीची इच्छा नक्कीच पूर्ण होते, अशी भाविकांची श्रद्धा आहे..महाराजांचे प्रथम दर्शनवऱ्हाडच्या बुलढाणा जिल्ह्यातील शेगाव प्रसिद्ध झाले ते श्रीसंत गजानन महाराजांच्या पुनीत वास्तव्यामुळे. सध्या हे तालुक्याचे ठिकाण असून, पूर्वी खामगाव तालुक्यातील प्रमुख शहर म्हणून प्रसिद्ध होते. फार पूर्वी या गावाचे नाव ‘शिवगाव’ होते. पुढे त्याचा अपभ्रंश होऊन ‘शेगाव’ असे नाव रूढ झाले.संत गजानन महाराज शेगावात भक्तांच्या कल्याणासाठी सर्वप्रथम प्रकटले. तो दिवस होता माघ वद्य सप्तमी, शके १८०० म्हणजेच २३ फेब्रुवारी १८७८. संत गजानन महाराज यांचा कार्यकाळ १८७८ ते १९१० हा आहे. देविदास पातूरकर यांच्या घराबाहेर टाकलेल्या उष्ट्या पत्रावळीतील अन्नाचे कण वेचून खात असताना व गाई-गुरांना पिण्यास ठेवलेल्या ठिकाणचे पाणी पिताना ते बंकटलाल अग्रवाल यांना सर्वप्रथम दिसले.त्यांचे ‘गण गण गणात बोते’ हे अहर्निश भजन चालत असल्याने लोकांनी त्यांना श्री गजानन महाराज नाव दिले. सुमारे ३२ वर्षे गजानन महाराजांनी या परिसरातून भक्तजनांना मार्गदर्शन केले. चैतन्यमय देहाने सर्वत्र संचार केला. दिगंबर वृत्तीच्या या अवलिया गजाननांनी विविध लीला करून अनेकांना साक्षात्कार घडविला, लोकांना भक्तिमार्गाचे महत्त्व पटवून सांगितले. ते सिद्धयोगी होते. अद्वैत ब्रह्माचा सिद्धांत महाराजांच्या ‘गण गण गणात बोते’ सिद्धमंत्रात व्यक्त झाला.भक्तीचा महिमाकुत्रा, गाय, घोडा यांना वश करून चराचरांत भगवंत भरून राहिला आहे, हेही त्यांनी सोदाहरण दाखविले. भक्तास प्रत्यक्ष पांडुरंगाचे दर्शन त्यांनी घडविले. महाराजांच्या तीर्थानेच जानराव देशमुख मरणोन्मुख स्थितीतून बरे झाले. अनेकांचे गर्वहरणही त्यांनी केले. श्री महाराज दिगंबर वृत्तीतील सिद्धकोटीला पोहोचलेले महान संत होते.मिळेल ते खावे, कुठेही पडून राहावे, कुठेही मुक्तसंचार करावा; महाराजांच्या या अशा अवलिया स्वभावामुळे सर्व भक्त बुचकळ्यात पडायचे. श्री महाराज ८ सप्टेंबर १९१० रोजी शेगावी समाधीस्त झाले. श्री महाराजांच्या वास्तव्याने शेगाव अलौकिक चैतन्याचे प्रभावी संतपीठच बनले.संतांची शिकवण‘मानवी जीवनात संकट आल्यावर ईश्र्वरावाचून तारणहार नाही,’ हे ईश्वरतत्त्व जाणण्यासाठी शास्त्रात कर्म, भक्ती, योग हे तीन मार्ग सांगितले आहेत. या तिन्ही मार्गांचे बाह्यस्वरूप भिन्न असले तरी फलप्राप्ती एकच आहे, हे या संतांच्या शिकवणीतून दिसून येते. श्री महाराज त्रिकालज्ञ होते. भूत, भविष्य आणि वर्तमान याविषयी ते अगोदरच जाणून असायचे.ईश्र्वरी साहाय्यानेच महाराजांनी अनेक रंजले-गांजलेल्यांना मार्गदर्शन केले. उष्ट्या पत्रावळीतील शिते उचलून खाताना दिसलेल्या गजानन महाराज यांच्यासंदर्भात दासगणू महाराजांनी लिहिले आहे -‘कोण हा कोठीचा काहीच कळेना।ब्रह्माचा ठिकाणा कोण सांगे।।साक्षात ही आहे परब्रह्ममूर्ती।आलीसे प्रचिती बहुतांना।।.संत उपाधीरहित असल्याने गजानन महाराजदेखील उपाधीपासून दूर राहण्याकरिता अनेक वेळा मठ सोडून कुठेतरी भटकंती करण्यास निघून जात. विविध ग्रंथांतही त्यांचा उल्लेख सापडतो.पंढरपूर मुक्कामी असताना बापूराव नामक महाराजांचा भक्त स्वत: विठ्ठल मंदिरात जाऊ शकला नाही. श्री महाराजांनी त्याला विठोबाचे दर्शन घडवून दिले. इतरांना जेव्हा ही गोष्ट कळली, तेव्हा त्यांनीही महाराजांकडे दर्शनाचा आग्रह धरला. तेव्हा अगोदर बापूरावांसारखे निरागस व शुद्ध मनाचे व्हा, असे महाराज म्हणाले, अशी एक कथा सांगतात.आदर्श व्यवस्थान शास्त्राचा नमुनाधार्मिक संस्थान म्हटल्यानंतर भाविकांची सदैव वर्दळ असते. भक्तांना सेवा पुरविण्याच्या कार्यशैलीबद्दल आपली ओळख निर्माण करण्यात काहीच संस्थाने यशस्वी होतात. देशातल्या अनेक देवस्थानांना मिळणाऱ्या देणग्यांमुळे तेथे आर्थिक भरभराट होत असते. त्यातील काही धार्मिक स्थळांना एक वेगळीच उंची गाठण्यात यश मिळते.मात्र शेगावच्या गजानन महाराज मंदिरात येणाऱ्या प्रत्येक भक्ताची व्यवस्था करण्यासाठी जे व्यवस्थापन शास्त्र या मंदिरात अस्तित्वात आले आहे, ते जगासमोरचे अत्यंत आदर्श व्यवस्थापनाचे उदाहरण आहे. संस्थानाला रोज भेट देणाऱ्या भक्तांची संख्या जास्त असूनही याच व्यवस्थापन शास्त्राच्या यशस्वितेमुळे मंदिराच्या व्यवस्थापनाची चर्चा जगभरातील भाविकांमध्ये होते.श्रीसंत गजानन महाराज मंदिरातील परिसरात स्वच्छतेबाबत विशेष दक्षता घेतली जाते. येथे कार्यरत हजारो सेवाधारी मंदिरातील सेवक म्हणूनच आपली सेवा देतात. स्वच्छ पिण्याचे पाणी, दर्शनासाठी शिस्तीत असलेली व्यवस्था, सकाळी, संध्याकाळी आणि रात्री होणारी आरती, शेजारतीपूर्वी पानविड्याची असलेली परंपरा व येणाऱ्या प्रत्येक भक्तासाठी सकाळी १० ते ५ विनामूल्य महाप्रसादाचे वितरण ही बाब या मंदिराचे वैशिष्ट्य आहे.शेगावचा विकासगजानन महाराजांच्या दर्शनाकरिता येणाऱ्या भाविकांच्या व्यवस्थेकरिता मंदिराचे सेवाधारी निरंतर कार्यरत असतात. संस्थानाद्वारे श्री गजानन महाराज प्रगटदिन, श्री रामनवमी, श्री पुण्यतिथी (ॠषीपंचमी) उत्सव यासह विविध सोहळ्यात येणाऱ्या भजनी दिंड्यांचा उत्साह वाढावा म्हणून प्रत्येक दिंडीला १० टाळजोड, १ वीणा, १ मृदुंग तसेच ज्ञानेश्वरी, तुकाराम गाथा, एकनाथी भागवत या ग्रंथांची भेट देण्यासह वारकऱ्यांचा सन्मान हे या संस्थानाचे वैशिष्ट्य आहे.याचा चांगला परिणाम महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्रप्रदेश, मध्यप्रदेशच्या ग्रामीण भागात दिसून येतोय. या ठिकाणी हरिपाठ, कीर्तन करणाऱ्यांची संख्या लक्षणीय वाढली असून, ही बाब समाजासाठी सुखद आहे. संस्थानाकडून होणारी पार्किंग व्यवस्था शासनाकरिता आदर्श व्यवस्था दर्शविणारी आहे.गेल्या ४१ वर्षांपासून श्रीसंत गजानन महाराज अभियांत्रिकी महाविद्यालय, श्रीसंत गजानन महाराज इंग्लिश स्कूल या दोन्ही शिक्षण संस्थांमधून शिकलेले हजारो विद्यार्थी भारतातील विविध संस्थांमध्ये मोठ्या पदांवर कार्यरत आहेत. वारकरी शिक्षण संस्था, वाचनालय, ॲलोपॅथिक, होमिओपॅथी, आयुर्वेदिक, ऑर्थोपेडिक रुग्णालय अशा विविध ४२ सेवाप्रकल्पांमुळे एक आदर्श संस्थान म्हणून शेगावच्या संस्थानचा कार्यभार वाखाणण्याजोगा आहे.शेगावमार्गे जाणाऱ्या प्रत्येक रेल्वेगाडीला येथे थांबा आहे. तसेच बसेस, खासगी ट्रॅव्हल्स आदींची उत्तम सोय आहे. संस्थानातर्फे भाविकांसाठी अतिशय किफायतशीर शुल्कात भक्तनिवास, भोजनाची सुविधा उपलब्ध आहे. भक्तनिवास, मंदिर, बसस्थानक आणि रेल्वेस्टेशन येथून दर पंधरा मिनिटांनी संस्थानातर्फे बसची सुविधा आहे. भक्तांची कोणतीच गैरसोय होणार नाही, याची पुरेपूर काळजी येथे घेतली जाते.(राजेश डिगांबर चौधरी दै. सकाळचे शेगाव येथील प्रतिनिधी आहेत.)-----------------------------------.ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Gajanan Maharaj, Shegaon : सगुण रूपात गजानन तू..

Related Stories