Man-Made Floods : राज्यापुढे मानवनिर्मित पूरस्थितीचे आव्हान

- मनोज कापडेभरपूर पाऊस होत असतानाही काही भागांमध्ये दरवर्षी दुष्काळाची छाया व काही भागांत पूरस्थितीचा इटका बसणाऱ्या महाराष्ट्राने विकासाच्या नावाखाली नद्यांची घुसमट चालू ठेवल्यास मानवनिर्मित पूरस्थितीला कायमचे सामोरे जावे लागेल, असा इशारा जलतज्ज्ञांनी दिला आहे. .गेल्या ५० वर्षांत दरवर्षी महाराष्ट्रात एक जून ते ३१ ऑक्टोबर या कालावधीत सरासरी १०७५ मिलिमीटर पाऊस होतो. या सरासरीच्या तुलनेत यंदा मागील ६५ दिवसांत ७७६ मिलिमीटर (७२ टक्के) पाऊस झाला आहे. गेल्या वर्षी सरासरी ९२९ मिलिमीटर एकूण पाऊस झाला होता.यंदा मात्र आतापर्यंत ३२० तालुक्यांमध्ये स्थानिक सरासरीच्या १०० टक्क्यांपेक्षाही जादा पाऊस झाला आहे. तरीदेखील राज्यात सर्वत्र धरणसाठे भरलेले नाहीत. त्यामुळे भविष्यात या धरणांमधून मोठ्या प्रमाणात पाणी सोडले जाईल व पूरस्थितीच्या आताच्या ठिकाणांमध्ये वाढ होईल, अशी सध्या तरी स्थिती दिसत नसल्याचे अधिकारी सांगतात. अर्थात, यंदाच्या खरिपाची स्थिती मात्र उत्तम आहे. यंदा राज्याच्या सरासरी खरीप क्षेत्रापेक्षाही म्हणजेच १४२ लाख हेक्टरच्या पुढे पेरा होण्याची शक्यता आहे..अतिक्रमणांमुळे समस्या“अतिपाऊस, पूर, प्रचंड येवा असा कालावधी साधारणतः दहा ऑगस्टपर्यंत गृहीत धरला जातो. त्यामुळे यंदाची यापुढील पूरस्थिती भीषण स्वरूपाची असेल, असे वाटत नाही. भारतीय हवामानशास्त्र विभागाने सप्टेंबरमध्ये मासिक सरासरीच्या १०६ टक्के पाऊस होण्याचा अंदाज दिलेला आहे. परंतु जुलै, ऑगस्टच्या तुलनेत सप्टेंबरमध्ये होणारा कमी पाऊस बघता पूरनियोजनात अभियंत्यांच्या पातळीवर अडचणी येणार नाहीत. परंतु नदी पात्रालगतच्या नागरी वसाहतींना तेथील अतिक्रमणांमुळे पुराची समस्या उद्भवू शकते. त्यासाठीचे उपाय जलसंपदा विभागाच्या कक्षेबाहेरचे असतात,” असे एका उच्चपदस्थ अभियंत्याने सांगितले..Nashik Godavari Flood: गोदावरीच्या पुरात तरुण अभियंता गेला वाहून! अग्निशमन पथकाकडून शोधाशोध; चिमुरडी थोडक्यात बचावली.राज्यातील धरण स्थितीराज्यात पुण्याच्या घाटमाथ्यावर सतत अतिवृष्टी झाल्यामुळे सध्या भीमेवरील उजनी धरण भरले आहे. सातारा भागातील अतिवृष्टीमुळे कोयना ८२ टक्के भरले आहे. विदर्भात तोतलाडोह ८९ टक्के, गोंदियातील इडियाडोह १०० टक्के, ऊर्ध्व वर्धा ८१ टक्के भरलेले आहे. अर्थात, राज्यातील सर्व मोठी धरणे भरलेली नाहीत. कारण अजूनही गोसीखुर्दमध्ये केवळ ३८ टक्के, जायकवाडीत ३४ टक्के, येलदरीत ६० टक्के, मुळा ७० टक्के, तर गिरणा धरणात आतापर्यंत केवळ ४० टक्के पाणीसाठा आहे. याचाच अर्थ, या धरणांमध्ये पाणी साठवून पूर नियंत्रणास भरपूर वाव आहे. राज्यात केवळ भीमा व कृष्णेच्या खोऱ्यांतील धरणांचे साठे उत्तम आहेत. परंतु गोदावरी, तापी खोऱ्यांतील तसेच विदर्भ व मराठवाड्यातील अनेक धरणे अजूनही चांगल्या येव्याच्या प्रतीक्षेत आहेत..Pune Flood Update: पुण्यात अनेकांचे संसार पाण्यात, CM शिंदे यांनी दिली एकता नगरला भेट, पूरग्रस्तांनी वाचला तक्रारीचा पाढा .त्यामुळे भविष्यात अतिवृष्टी झाली, तरी पूरपरिस्थिती तयार होणाऱ्या भागांची संख्या मोठ्या प्रमाणात वाढण्याची शक्यता नाही, असे जलसंपदा विभागाच्या अभियंत्यांना वाटते. मात्र धरण भरलेल्या क्षेत्रांमध्ये सप्टेंबरमध्ये पुन्हा अतिवृष्टी झाल्यास लाभक्षेत्रातील नागरी व शेती भागात पुराचे संकट येऊ शकते, अशी भीती शेतकऱ्यांना आहे. विशेषतः अतिवृष्टीनंतर पुणे, पंढरपूर, सांगली, शिरोळ भागांत केव्हाही पूरस्थिती उद्भवू शकते.पूरस्थिती मानवनिर्मितकृष्णा, भीमा खोऱ्यांमधील सर्व धरणांच्या जलसाठा आणि पूर नियंत्रणात प्रमुख भूमिका असलेल्या एका उच्चपदस्थ अभियंत्याने सांगितले, की चालू वर्षात पुण्यात उद्भवलेली पूरस्थिती केवळ मानवनिर्मित होती. अतिपाऊस झाल्यानंतर पूर येणारच ही वस्तुस्थिती जगभर मान्य आहे. परंतु आपल्याकडे मात्र जलसंपदा विभागाच्या चुकांमुळे पूर येतो, अशी एक चुकीची समजूत रुजू पाहत आहे. मुळात नद्यांमधील अतिक्रमणे, नैसर्गिक स्रोतांवरील बांधकामे या समस्या अनिर्बंध वाढल्या आहेत. त्यातून नद्यांचे पूर सुरळीत वाहून जाण्यात मोठे अडथळे तयार झालेले आहेत. .Flood Health Risks : महापुराच्या पाण्यात उतरताय? मग, सावधान! बुरशीजन्य, ॲलर्जी, विषाणू संसर्गाचा आहे धोका.त्याविषयी कोणताही राजकीय पक्ष ठाम भूमिका घेण्यास तयार नाही. पूर नियंत्रणासाठी कोणत्याही पक्षाच्या सरकारने सर्वसमावेशक, वास्तवदर्शी व शास्त्रशुद्ध उपायांना पाठिंबा देणारी भूमिका घेतलेली नाही. त्यामुळे मानवनिर्मित पूर समस्या वाढते आहे. धोरणात्मक अनास्थेमुळे जलसंपदा, महसूल, मदत व पुनर्वसन, नगरविकास, पोलिस, रस्ते, ऊर्जा या विभागांवर अकारण ताण येतो. जनता विरुद्ध शासकीय यंत्रणा असे वादविवाद होतात.धरण क्षेत्राच्या वरच्या भागात म्हणजे मूळ पाणलोटात पडणाऱ्या पावसाचे पाणी धरणातून सोडले जाते. मात्र धरणातील विसर्गापेक्षाही धरणाच्या खालील भागातून नदीत जास्त पाणी येत असल्याचे आता उघड झाले आहे. शहरात पावसाळी गटारींचे जाळे नसणे, पाण्याचा अपधाव (रनऑफ) वाढणे, नैसर्गिक नाले बुजवले जाणे, या कारणांमुळेच हे घडते आहे. उदाहरणार्थ, टेमघर, वरसगाव, पानशेत या धरणांचे सर्व पाणी खडकवासला धरणात आल्यानंतर देखील सहा ऑगस्ट रोजी धरणातून एकूण विसर्ग शून्य होता. तर मुळशी व पवनातून एकूण विसर्ग ४४०० क्युसेक होता. .Sangli Flood : कृष्णेचे पाणी पात्राकडे परतू लागले; कोयना, वारणा धरणांतून पाण्याचा किती विसर्ग?.हे सारे पाच धरणांचे पाणी पुण्याच्या बंडगार्डन बंधाऱ्यात येते. मूळ विसर्ग ४४०० क्युसेक असताना खरे तर बंडगार्डनमधूनही त्यापेक्षा जास्त विसर्ग अपेक्षित असतो. परंतु प्रत्यक्षात तेथील विसर्ग १७,४७२ क्युसेक इतका मोठ्या प्रमाणात चालू होता. म्हणजेच धरणाच्या खालच्या भागातून हजारो क्युसेक पाणी नदीकडे धाव घेत असल्याचे स्पष्ट होते. बिगर पाणलोट क्षेत्रात पर्यावरणाची काळजी न घेतलेल्या नदीपात्र स्वच्छ, अतिक्रमणमुक्त व नैसर्गिक अवस्थेत न ठेवल्याने हे घडते आहे, असा युक्तिवाद जलसंपदा विभागाचे अभियंते करीत आहेत.पुणे व पंढरपूर भागांत उद्भवणाऱ्या पूरस्थितीचा अभ्यास यापूर्वीच झाला आहे. परंतु तज्ज्ञ समितीचा अहवाल दडपण्यात आले. याबाबत जलतज्ज्ञांनी नाराजी व्यक्त केली आहे. “पवार समितीचा अहवाल दोन वर्षांपासून धूळ खात पडला आहे. .Pune Flood Update : डोळ्यांदेखत बुडाला संसार; सिंहगड रस्त्यावरील पुरात कुटुंबाचे नुकसान.परंतु हा अहवाल ना जाहीर केला गेला; ना त्यातील उपाय अमलात आणले गेले. पवार समितीचा अहवाल दडपणारे सरकारी धोरण एक दिवस पुण्याचे पुन्हा पानशेत करण्यास कारणीभूत ठरू शकते. नदीपात्रात व पात्रालगतच्या भागात बांधकाम करणारी बिल्डर लॉबी दुखावेल म्हणून हा अहवाल दडपला आहे. मात्र राज्य सरकारचा हा निष्काळजीपणा अत्यंत धोकादायक आहे,” असे स्पष्ट मत या समितीसोबत काम केलेल्या एका अभियंत्याने व्यक्त केले आहे.मानवनिर्मित चुका टाळाकृष्णा खोऱ्यात २००५ व २०१८ मध्ये उद्भवलेल्या पूरस्थितीचा आम्ही बारकाईने अभ्यास केला आहे. नद्यांच्या नैसर्गिक रचना विकासाच्या नावाखाली अनेक भागांत उद्ध्वस्त करण्याच्या चुका सतत होत गेल्या आहेत. आम्ही दीर्घकालीन स्वरूपाच्या उपाययोजना सुचविल्या होत्या. त्यानुसार, नदी स्थिरीकरण, धरण द्वार संचालनाचे आधुनिकीकरण, पूर इशारा व नियंत्रणासाठी संगणकीय प्रणालीचा वापर ही कामे आम्ही सुचवली. अतिक्रमणे काढणे, नद्यांचे नैसर्गिक प्रवाह, ओहोळ संवर्धन याबाबत उपाय होताना दिसत नाहीत.- नंदकुमार वडनेरे, अध्यक्ष, कृष्णा खोरे पूरस्थितीविषयक कारणे व उपाय अभ्यास समिती.Kolhapur Flood : पुराने हिरावला घास! तब्बल 32 हजार हेक्टरवरील पिकांना मोठा फटका, सहा लाख शेतकऱ्यांचे नुकसान....केवळ आपत्ती व्यवस्थापनसांगली, कोल्हापूर, महाड, पंढरपूरच्या पूर घटनांमध्ये आपत्ती व्यवस्थापनाव्यतिरिक्त शासनाने फारसे काही केले नाही. समित्यांच्या शिफारशी धूळ खात पडल्या आहेत. पूर वाढण्याचे कारण म्हणजे शहरांकडे पाणी निचरा यंत्रणा नाही. नदीपात्रात व पूररेषेत अतिक्रमणे झाली. ती हटविण्याची राजकीय इच्छाशक्ती नसणे, जलव्यवस्थापन यंत्रणांनी त्यांची कर्तव्ये पार न पाडणे, राजकीय नेतृत्व नदी सुशोभीकरणात गुरफटणे व या स्थितीत हवामान बदलाचा लांडगा खरंच आला तर सारे उद्ध्वस्त होईल.- जलतज्ज्ञ प्रदीप पुरंदरेप्रदेश - धरण संख्या - साठवण क्षमता - आजचा साठा - आजची टक्केवारी - गेल्या वर्षीची टक्केवारीनागपूर -१६- ४३०२- ३३२९- ७१.८८- ६८.२३अमरावती -१० -२९५३ -१९५२- ५८.५४ -६३.७८छत्रपती संभाजीनगर- ४४ -५९३८ -२५३७ -२५.८८ -३७.५९नाशिक- २२ -४२६० -३१०९ -६९.१७- ६५.२७पुणे -३५- १५३९४ -१३९५८- ८७.६३ -७१.५७कोकण -११ -२६८३ -२४८३- ९१.८३- ८८.७०.सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

Man-Made Floods : राज्यापुढे मानवनिर्मित पूरस्थितीचे आव्हान

Related Stories