Mumbai Pune Highway : जन्म बाईचा... बाईचा...‘गैरसोयींचा’! मुंबई-पुणे मार्गावर स्त्रियांसाठी पुरेशी स्वच्छतागृहेच नाहीत

Mumbai Pune Highway - शिवानी (नाव बदलले आहे) ही अठ्ठावीस वर्षीय तरुणी मुंबईला जाण्यासाठी स्वारगेट स्थानकावर बसमध्ये बसली. वनाज येथे बस थांबल्यावर तिने थांब्यावर स्वच्छतागृह आहे का, याबाबत कर्मचाऱ्यांकडे चौकशी केली. त्यावर तिला नाही, असे उत्तर मिळाले.

पुढे चांदणी चौक आणि वाकड येथील थांब्यांवरही तिला तोच अनुभव आला. अखेरीस दोन तासांनंतर एका उपाहारगृहापाशी बस थांबली, त्यावेळी स्वच्छतागृहाचा वापर तिला करता आला.

शिवानीचा हा अनुभव प्रातिनिधिक आहे. पुणे-मुंबई रस्त्यावर, किंबहुना इतर अनेक रस्त्यांवर स्त्रियांसाठी सार्वजनिक स्वच्छतागृहांचा प्रचंड अभाव आहे. केवळ महिला प्रवाशांनाच नव्हे, तर परिवहन विभागात काम करणाऱ्या महिला कर्मचाऱ्यांना यांमुळे किती त्रास सहन करावा लागत असेल, याची कल्पनाही न केलेली बरी. स्त्रीमुक्ती चळवळ सुरू होऊन आज बराच काळ लोटला असतानाही,

स्त्री-पुरुष समानतेविषयी अनेक मोठमोठ्या व्यासपीठांवर चर्चा होत असतानाही स्त्रियांच्या आरोग्याशी संबंधित अतिशय मूलभूत अशा प्रश्नाबाबतही आपल्याकडे प्रचंड उदासीनता आहे. त्यामुळे ‘जन्म बाईचा... बाईचा... गैरसोयींचा’, असे म्हणण्याची वेळ स्त्रियांवर आली आहे.

महिलांच्या प्रश्नासंदर्भात काम करणाऱ्या सामाजिक कार्यकर्त्या आणि युनायटेड नेशन्स फेलो मयुरी धुमाळ यांनी या संदर्भात समाज माध्यमांवर नुकतीच एक पोस्ट लिहिली. एका कंडक्टर महिलेचा अनुभव त्यांनी विशद केला. ‘वनाजला काम करताना रस्त्यापलीकडे असणाऱ्या गॅस पंपावरील स्वच्छतागृहाचा वापर करतो.

पण वाकड, चांदणी चौकात फार गैरसोय होते. मग आठ तास ड्युटी संपायची वाट बघत तग धरुन राहायचे. गाडीत तिकीट काढून देण्याची ड्युटी असेल तर पुणे-मुंबई प्रवासात स्वारगेटवरुन निघालेली गाडी थेट खालापूर टोलनाक्यापूर्वी उपाहारगृहापाशी थांबते.

अगदीच गरज असल्यास तळेगाव टोलनाक्याला गाडी थांबवायची, तिथे जरा तरी चांगले स्वच्छतागृह उपलब्ध आहे. नाहीतर थेट जे गंतव्य स्थान असेल, त्याच आगारात संधी मिळते’, असे या कंडक्टर महिलेने सांगितले.

बहुतेक महामंडळाच्या प्रवास मार्गात हीच परिस्थिती असते. स्वच्छतागृह असले, तरी ते स्वच्छ आणि वापरण्यालायक नसते. परिवहन विभागाची स्वच्छतागृहे फक्त बस आगारात असतात. रस्त्यावरील थांब्यांवर तशी सोय नसते.

‘झटका ऑर्गनायझेशन’ या संस्थेमार्फत आम्ही लवकरच याचिका दाखल करुन राज्यभर परिवहन थांब्यांवर स्वच्छ आणि वापरण्यायोग्य स्वच्छतागृहे असावेत, अशी मागणी करणार आहोत.

- मयुरी धुमाळ, सामाजिक कार्यकर्त्या

मुंबई-पुणे प्रवासात मला नेहमीच असा अनुभव येतो. उपाहारगृहाखेरीज अन्य कोठेही चांगले स्वच्छतागृह उपलब्ध नसते. त्यामुळे मासिक पाळीच्या दिवसांमध्ये तर हा प्रवास प्रचंड त्रासदायक ठरतो. -

कल्पना थिटे (नाव बदलले आहे)

स्वच्छतागृह काय किंवा अन्य काही, कोणत्याही योजनेत किंवा आखणी करताना आपल्याकडे स्त्रियांचा विचार केला जातच नाही. याचे कारण म्हणजे आखणी करणाऱ्यांमध्ये स्त्रियांचा समावेशच नसतो. आपण जोवर स्त्रियांच्या प्रश्नांकडे गंभीरपणे पाहत नाही, त्याला महत्त्व देत नाही, तोवर हे असेच सुरू राहणार.

मिहिका देशमुख