- प्रदीप बापट, एअर मार्शल (निवृत्त)
कारगिल टेकड्यांमध्ये झालेल्या संघर्षात भारतीय हवाई दल व नौदलानेही भाग घेतला होता. लष्कराने त्याला ‘ऑपरेशन विजय’ असे नाव दिले होते. हिमालयीन प्रदेशात असल्याने तेथील किमान उंची सुमारे ८,००० फूट (२,४४० मीटर) अशी आहे. आणि हवामान थंड व कोरडे असते. कमी पर्जन्यवृष्टी आणि हिवाळ्यात प्रामुख्याने तेथे बर्फासारखा पाऊस पडतो.
भारतीय आणि पाकिस्तानी सैन्याने वसंत ऋतूमध्ये फॉरवर्ड पोस्ट सोडून मागे जाणे आणि नंतर पुन्हा ताब्यात घेणे ही एक सामान्य पद्धत होती. १९९९ मध्ये पाकिस्तानने एक खोडकर खेळ खेळला. पाकिस्तानी लष्कराने नियोजित वेळेपूर्वीच पुढील चौक्यांवर पुन्हा ताबा मिळवण्यास सुरुवात केली.
काश्मीर काबीज करण्याच्या त्यांच्या प्राथमिक टप्प्यात, त्यांनी केवळ त्यांच्या स्वतःच्याच नव्हे तर भारताच्या मालकीच्या ‘१३२ पोस्ट’वर पुन्हा कब्जा केला. कारगिलमध्ये मे १९९९ च्या सुरुवातीला बखरवाल (मेंढपाळ) यांनी घुसखोरी केल्याचे लक्षात आणून दिले.
काश्मिरी अतिरेक्यांच्या वेशात पाकिस्तानी सैन्याने नियंत्रण रेषेच्या भारताच्या बाजूने मोक्याच्या ठिकाणी घुसखोरी केल्याने हा संघर्ष सुरू झाला. पाकिस्तानी सशस्त्र दल मुजाहिदीनना गुप्तपणे प्रशिक्षण देत होते आणि पाकिस्तानी सैन्य आणि निमलष्करी दलांना, काहींना मुजाहिदीनच्या वेषात, ‘एलओसी’च्या भारतीय बाजूच्या प्रदेशात पाठवत होते. या घुसखोरीला पाकिस्तानी सैन्याने ‘ऑपरेशन बद्र’ असे सांकेतिक नाव दिले होते.
हल्ल्याची संपूर्ण योजना पाकिस्तानी सैन्याने मोठ्या प्रमाणावर होती. त्याच दरम्यान पाकिस्तानी सैन्याने केलेल्या जोरदार गोळीबारामुळे कारगिलमधील भारतीय सैन्याच्या दारूगोळा डंपचे नुकसान झाले. नियंत्रण रेषेवरून द्रास, काकसर आणि मुश्कोह सेक्टरमध्ये बरीच घुसखोरी झाल्याची पुष्टी झाली होती. ही परिस्थिती हाताळण्यासाठी अडीच लाख एवढ्या सैन्याला तत्काळ हलविण्यात आले.
२५ मे रोजी, तीन आठवड्यांहून अधिक काळ लोटल्यावर भारतीय हवाई दलाला भारतीय हद्दीतच राहूनच ‘ऑपेरेशन’ची परवानगी देण्यात आली होती. नियंत्रण रेषा ओलांडण्याची परवानगी नव्हती. ती अट पाळून हवाई दलाने शत्रूच्या तळांवर हल्ले केले. त्याला ‘ऑपरेशन सफेद सागर’ असे नाव देण्यात आले. विमानांनी एकूण सात हजार उड्डाणे केली. त्यापैकी १७३० लढाऊ होती.
जवळजवळ सर्व प्रकारच्या विमानांच्या जवळपास ७००० उड्डाण केले. त्यापैकी १७३० उड्डाण विमानांनी केले. २१ मे रोजी पहिल्या घटनेत स्क्वाड्रन लीडर पेरुमाल आणि स्क्वाड्रन लीडर झा यांच्याद्वारे नियमित इलेक्ट्रॉनिक इंटेलिजेंस गोळा करणाऱ्या कॅनबेरा विमानाला चिनी बनावटीच्या अँझा इन्फ्रारेड (पृष्ठभागावरून हवेत मारा करणाऱ्या) क्षेपणास्त्राचा फटका बसला.
विमान आणि विमानातील दोन्ही पायलट एका इंजिनवर, जवळच्या हवाई दलाच्या श्रीनगर तळावर सुरक्षितपणे परतले. भारतीय विमाने भारतीय हद्दीत उड्डाण करत असल्याने पाकिस्तानी हवाई दलाने त्याचा अजिबात विरोध केला नाही. हवाई दलाने २६ मे रोजी श्रीनगर, अवंतीपोरा आणि आदमपूर या भारतीय हवाई क्षेत्रांवरून आपल्या पहिल्या हवाई समर्थन मोहिमेचे उड्डाण केले.
जमिनीवर हल्ला करणारे विमान मिग-२१, मिग-२३, मिग-२७, जग्वार्स आणि हेलिकॉप्टर गनशिपच्या साहाय्याने घुसखोरांच्या स्थानांवर मारा केला. सुरुवातीचे हवाई संरक्षण हल्ले मिग-२१ आणि (नंतर) मिग-२९ द्वारे लढाऊ संरक्षण पुरवले गेले. टोलोलिंगमध्ये ‘ Mi-१७ हेलिकॉप्टर गनशिप’ तैनात करण्यात आल्या होत्या. त्यावेळी काश्मीर खोऱ्यात नागरी विमानांची उड्डाणे स्थगित करण्यात आली होती.
२७ मे रोजी फ्लाईट लेफ्टनंट के. नचिकेता यांनी चालवलेले मिग-२७ हे विमान इंजिनच्या फ्लेम आऊटमुळे क्रॅश झाल्याने भारतीय हवाई दलाचे पहिले नुकसान झाले. स्क्वाड्रन लीडर अजय आहुजा, जे. नचिकेताला त्याच्या मिग-२१ द्वारे एस्कॉर्ट करीत होते.
त्याने शत्रूच्या पृष्ठभागावरून हवाई क्षेपणास्त्रांच्या रूपात जोरदार धोका असूनही मिग-२७ चा शोध घेण्याचा प्रयत्न केला आणि त्याचे विमान बटालिक सेक्टरवर स्टिंगर क्षेपणास्त्राने पाडले गेले. फ्लाईट लेफ्टनंट नचिकेताला युद्धबंदी म्हणून पकडण्यात आले आणि नंतर सोडण्यात आले; पण स्क्वाड्रन लीडर आहुजा, जे ह्या अपघातातून बचावले होते, त्यांना क्रूर पाकिस्तानी सैन्याच्या सैनिकांनी मारले.
दुसऱ्या दिवशी, एक Mi-१७ हेलिकॉप्टरदेखील खाली पाडण्यात आले. त्याचे चारही वैमानिक कर्मचारी आम्ही गमावले. टोलोलिंग सेक्टरमध्ये उड्डाणावर असताना त्यांच्या हेलिकॉप्टरवर तीन स्टिंगर क्षेपणास्त्रांनी मार लागल्यामुळे विमान खाली पडले. या नुकसानांमुळे भारतीय हवाई दलाला आपल्या रणनीतीचे पुनर्मूल्यांकन करण्यास भाग पाडले.
तीस मे रोजी भारतात उपलब्ध असलेल्या सर्वोत्तम विमानांपैकी एक मिराज २००० फ्लीटला त्याच्या विशिष्ट लेझर मार्गदर्शित बॉम्बसह समाविष्ट करण्यात आले. सुरुवातीला विंग कमांडर संदीप छाबरा यांच्या नेतृत्वाखाली सेवन स्क्वाड्रनने २५० किलो वजनाच्या साध्या बॉम्बगोळ्यांनी सज्ज विमानाच्या मदतीने मुंथो धालो, टायगर हिल आणि द्रास सेक्टरमधील पॉइंट ४३८८ मधील घुसखोर यांच्या तळांवर तीन दिवस हल्ला केला.
जूनमध्ये कमी होत चाललेल्या बर्फाच्या रेषेने आतापर्यंतच्या पाकिस्तानी क्लृप्त्या आणि त्यांच्या पोझिशन्सला उघडे पाडले. त्यामुळे मिराज २००० आणि त्यानंतर सर्व विमानांनी दिवस-रात्र हल्ले केले. जूनच्या शेवटच्या आठवड्यात, मिराज २००० च्या एलजीबी आणि साध्या बॉम्बगोळयांच्या साहाय्याने ‘टायगर हिल’वर जोरदार हल्ले केले.
‘मुका’ बॉम्ब प्रभावी ठरल्याने या युद्धात फक्त ‘९ एलजीबी’ वापरण्यात आले. ‘मिराज २०००’ नी आठ आणि जग्वारने एक ‘एलजीबी’ वापरला. २४ जून रोजी झालेल्या पहिल्या एलजीबी मोहिमेचे हवाईदल प्रमुख, एअर चीफ मार्शल ए.वाय. टिपणीस यांनी स्वतः निरीक्षण केले होते.
दिवस-रात्र अविरत हल्ले
सर्व विमाने समुद्रसपाटीपासून तीसहजार ते तेहतीस हजार फूट उंचीवर उडत होती. एअरस्ट्रिपची कमतरता जाणवली. असे असूनही, घुसखोरांवर शेकडो सॉर्टीज सोडल्या जात होत्या. ज्यात कोणतीही अतिरिक्त सामग्री किंवा जवानांची जीवितहानी झाली नाही. ज्यामुळे भारतीय सैन्याने शौर्य गाजवून पर्वतीय चौक्यांवर पुन्हा ताबा मिळवला.
‘पाकिस्तानी घुसखोर, पुरवठाशिबिर आणि इतर लक्ष्यांवर केलेल्या हवाई हल्ल्यांमुळे भारतीय सैन्याच्या शूरवीरांना पोझिशन्स काबीज करण्यासाठी मोठा आधार मिळाला. पाकिस्तानने आपले उरलेले सैन्य मागे घेण्याचा निर्णय घेण्यापूर्वी लष्करासोबतचे हे तीन सैन्यदलांचे सर्वोत्कृष्ट समन्वित युद्ध होते आणि बहुतेक चौक्या पुन्हा ताब्यात घेण्यासाठी हवाई सहाय्य खूप मदतीचे ठरले.
ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!
Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.