गौतम बुद्धांच्या जीवनातून हे शिका

प्रत्येक व्यक्तीच्या आत एक बुद्ध असतो.

प्रत्येक व्यक्तीमध्ये एक बाल बुद्ध बसलेला असतो. बुद्ध होण्यापूर्वी ते राजकुमार सिद्धार्थ होते. अगदी लहान वयात सिद्धार्थला समजले की ‘सर्व काही दुःख आहे'. त्यांच्या अंतःकरणात ज्ञानाची इच्छा होती, ते ज्ञानासाठी भटकत होते. ‘संपूर्ण जग दुःखी आहे आणि मला या दुःखातून मुक्त व्हायचे आहे’, असे ते म्हणाले. पण त्यांना दुःखातून बाहेर पडण्याचा मार्ग माहीत नव्हता. प्रत्येक व्यक्तीच्या आत एक बाल बुद्ध असतो, त्यांना फक्त जागृत करावे लागते.

इच्छांशी लढू नका, त्यांचे साक्षी बना.

एक कथा अशी आहे की जेव्हा बुद्ध बोधिवृक्षाच्या खाली बसून ध्यान करत होते आणि आत्मज्ञानाच्या शेवटच्या टप्प्यात होते, तेव्हा 'मार' नावाच्या राक्षसाने बुद्धाची समाधी तोडण्याचा प्रयत्न केला, परंतु नंतर बुद्धाने आपल्या बोटाने जमिनीला स्पर्श केला आणि साक्षी बनण्यास सांगितले. जसे भूमी भगवान बुद्धांच्या आसनाची साक्षी बनली, राक्षस मार समाप्त झाला आणि भगवान बुद्धांना आत्मसाक्षात्कार झाला. या घटनेला सखोल अर्थ आहे!

'मार'! भगवान विष्णूला 'मारजनक' म्हणतात, ते 'काम' चे पिता मानले जातात आणि शिव हे कामाचे नाश करणारे मानले जातात त्यामुळे त्याना मारांतक म्हणतात. बुद्धांनी या दोघांमधील मार्ग स्वीकारला आणि 'मार' चे 'साक्षी' बनले! म्हणून बुद्धांनी तीच गोष्ट सांगितली की इच्छांना मारण्याची नव्हे तर त्यांचा साक्षीदार होण्याची गरज आहे. जसे इच्छांचे आपण साक्षी बनू, तशी इच्छा आपोआप नाहीशी होते.

जीवनात समाधानी असणे हे निर्वाण आहे.

निर्वाण म्हणजे आपल्या सर्व भावनांचे साक्षी बनणे. भगवान बुद्धांनी स्वतः या भूमीला साक्षीदार बनवले. 'साक्षी' हे बोट दाखवण्याचे काम आहे, त्यासाठी हातोडीची आवश्यकता नसते; साक्षीदार होण्यासाठी लढण्याची गरज नाही. लोकांना कामाचा मनस्ताप होत आहे. मन शांत द्वैत चेतनेत आल्यावर सर्व इच्छा नाहीशा होतात. म्हणूनच जेव्हा आपण शांत आणि समाधानी असतो तेव्हा आपण मुक्त होतो. तर अशा प्रकारे संतुष्ट होणे म्हणजे निर्वाण आहे.

ज्यांना 'माहिती' आहे त्यांना शब्दात सांगण्याची गरज नाही.

वैशाख पौर्णिमेच्या दिवशी जेव्हा बुद्धांना ज्ञान प्राप्त झाले, तेव्हा ते शांत झाले. आठवडाभर ते काहीच बोलले नाहीत. पुराणांमध्ये असे मानले जाते की या शांततेमुळे स्वर्गातील देवी-देवतांना काळजी वाटू लागली की हजारो वर्षांत एकदा कोणीतरी बुद्धासारखे पूर्णपणे बहरते आणि आता या स्थितीत आल्यानंतरही ते शांत झाले आहेत. ते एक शब्दही बोलत नाहीत. असे म्हटले जाते की ते बुद्धाकडे गेले आणि त्यांनी बुद्धांना प्रार्थना केली की 'कृपया काहीतरी बोला'.

बुद्ध म्हणाले, ‘ज्यांना माहीत आहे त्यांना माझ्या बोलण्याशिवाय कळेल, आणि ज्यांना माहीत नाही त्यांना मी बोललो तरी कळणार नाही’. अंध व्यक्तीला जीवनाची कोणतीही व्याख्या करणे निरर्थक आहे. ज्या व्यक्तीने अस्तित्वाचा अमृत चाखलेला नाही अशा व्यक्तीशी याबद्दल बोलण्यात काही अर्थ नाही. त्यामुळे मी गप्प आहे. ‘तुम्ही इतकी खोलवर गोष्ट कशी व्यक्त करू शकता, ती शब्दांमध्ये व्यक्त केली जाऊ शकत नाही.

‘जिथे सत्याची सुरुवात होते तिथे शब्द संपतात’, असे भूतकाळातील अनेक शास्त्रांनी म्हटले आहे.’ 'आम्ही सहमत आहोत', ते म्हणाले. तुम्ही जे म्हणत आहात ते बरोबर आहे; परंतु कृपया सीमा रेषेवर असलेल्यांचा विचार करा. ते पूर्णपणे ज्ञानी किंवा पूर्णपणे अज्ञानी नसतात. तुमचे शब्द त्यांना प्रेरणा देतील. त्यांना काहीतरी सांगा. मग बुद्धांनी ज्ञानाचा प्रसार करण्याचा आणि तो सामान्य लोकांपर्यंत पोहोचवण्याचा निर्णय घेतला.

जेव्हा इतकी समृद्धी होती, तेव्हा बुद्धांनी आपल्या प्रमुख शिष्यांना भिक्षापात्र दिले आणि त्यांना 'जा आणि भिक्षा मागा!' असे सांगितले. त्यांनी राजांची शाही वस्त्रे काढून घेतली आणि वाडगा त्यांच्या हातात दिला. असे नव्हते की त्यांना अन्नाची गरज होती, परंतु त्यांना 'मी काहीतरी आहे' ते 'मी काहीच नाही' हे शिकवायचे होते. तुम्ही काहीच नाही; तुम्ही या विश्वात 'क्षुल्लक' आहात. जेव्हा त्या काळातील राजे आणि प्रतिभावंतांना भीक मागण्यास सांगितले गेले, तेव्हा ते सर्व करुणेचे अवतार बनले.