जाहिरातींचा जुगार

टी.व्ही आणि मोबाइल घरात येण्याआधीचा काळ किती छान होता. संवाद आणि करमणुकीच्या आपापल्या वेगळ्या संकल्पना होत्या. काळ बदलत गेला, तंत्रज्ञानाच्या युगात नवनवीन शोध लागले, आजोबांच्या काळात रेडिओ आला, वडिलांच्या काळात टी.व्ही आला आणि आपल्या काळात मोबाइल आला. .लहानपणी टी. व्ही वरील मालिका पाहताना मध्येच जाहिरात लागली की वाटायचे का बरे या जाहिराती येत असतील ? पण जसजसं मोठे होत गेलो तसे कळले की टी.व्हीची निर्मितीच जाहिरातींसाठी झाली आहे. पुढं हळूहळू मनोरंजनाचं आमिष दाखवून त्या आडून वस्तूंच्या जाहिराती दाखवण्यास सुरुवात झाली. तेव्हा बाजारात वस्तूच कमी होत्या. दैनंदिन जीवनातील मोजक्या वस्तूंच्या जाहिराती टीव्हीवर असायच्या. दर दहा ते पंधरा मिनिटांनी त्या टीव्हीवर झळकत राहायच्या.काळ बदलला, कंपन्यांची उत्पादनं आणि वस्तूंचे प्रकार वाढले, डिजिटल दुनियेत कॅमेरा आणि संकलनाचे अद्ययावत तंत्रज्ञान आले आणि ग्रीन स्क्रिनच्या जमान्यात जणू जाहिरात कंपन्यांची स्पर्धाच सुरू झाली. आज टीव्हीवर जाहिरातींच्या मध्ये मध्ये मालिका लागतात. विपणन व्यवस्थेतला सर्वांत महत्त्वाचा घटक म्हणून जाहिरातींकडे पाहिलं जातं. खूप मोठं अर्थचक्र या जाहिरातींच्या मागे फिरत असतं..चित्रपट पाहा, सिटी बस मध्ये बसा, रस्त्यावर चाला, टीव्ही बघा, मोबाइल बघा किंवा एफ.एम ऐका... जिकडे तिकडे डोळ्याला जाहिराती दिसतील. एका सर्व्हेनुसार सरासरी व्यक्ती दररोज चार ते दहा हजार जाहिराती पाहतो. या आकडेवारीमध्ये टीव्ही आणि रेडिओसारख्या पारंपरिक माध्यमांपासून सोशल मीडिया, शोध इंजिन आणि वेबसाइट्ससारख्या डिजिटल प्लॅटफॉर्मपर्यंत सर्व प्रकारच्या जाहिरातींचा समावेश आहे.सर्वच जाहिराती वाईट नसतात पण हल्ली गुटखा, कोल्ड्रिंक्स आणि जुगाराच्या जाहिरातींपासून नव्या पिढीला दूर ठेवणे निव्वळ अशक्य झाले आहे. प्रचंड पैसा मिळत असल्याने त्याबद्दल कोणीच काही बोलायला तयार नाही. महासत्तेची स्वप्न ज्यांच्या जिवावर बघायची आहेत, तेच ऑनलाइन जुगार खेळण्यात व्यस्त झालेत, आरोग्यावर तर जाहिरात कंपन्यांनी जणू अतिक्रमणच केले आहे. .आता तर दुधापेक्षाही ते कोल्ड्रिंक्स पौष्टिक आहेत की काय इतक्या टोकाची जाहिरातबाजी सुरू आहे. सगळं खोटारडे चित्रीकरण करून लोकांना वेड्यात काढत आहेत. जाहिरातीत दाखवला जाणारा डॉक्टर हे कधीच सांगत नाही की खाद्य उत्पादने ही पाम ऑइलमध्ये बनवली जातात. सिगारेट ओढणारी, तंबाखू खाणारी माणसे जशी त्या उत्पादनावरील लेबल न वाचता त्याचे सेवन करत असतात. आपणही अगदी तसेच झालो आहोत. एवढं शिकून सवरून जर आपल्याला पॅकिंगवरील लेबल वाचता येत नसेल तर काय उपयोग त्या शिक्षणाचा ?जे पण काही खरेदी करायचे ते पॅकिंगमधीलच याचा जणू रोग झालाय आम्हाला. जे पोटात घालायचे आहे ती वस्तू आपल्यापर्यंत सुस्थितीत पोहोचावी म्हणून पॅकिंग असते पण बहुतांशी लोक त्याचे आकर्षक कव्हर पाहूनच खरेदी करतात. आपल्या मेंदूवर जाहिरातींचा मारा करून जणू कंपन्यांनी हिप्नॉटाइज करून टाकलंय. अहो, अंगावर घालायचे साधे कपडे घेताना सुद्धा शंभर नमुने बघणारे आपण पोटात जाणारी वस्तू घेताना मात्र मॉलमध्ये एका क्षणात उचलून बास्केटमध्ये टाकतो..घरी आल्यावर त्यावरील पॅकिंग फाडून सरळ सेवन करतो. जरा थांबा, त्यावरील माहिती नीट वाचा, त्यात काय काय गोष्टी मिसळल्यात, किती प्रमाणात आहेत ते बघा मगच खरेदी करा. कसलेही व्यसन नसणाऱ्या व्यक्तींनाही आता कॅन्सर होत आहे कारण आपण पोटात जाणाऱ्या गोष्टींकडे इतके गांभीर्याने पाहायला तयार नाहीत. डोळ्यांना आणि जिभेला आवडणारे पोटाला सुद्धा आवडतच असेल असे नाही. भविष्यात दीर्घायुषी व्हायचे असेल, तर तुम्हाला स्मार्ट ग्राहक बनणे काळाची गरज आहे.मी लहान असताना, बाहेर खेळायला गेल्यावर घरी येताना एका झाडाखाली दिसलेले पत्ते आणले होते. घरी आल्यावर वडिलांनी माझ्या पाठीत दोन धपाटे मारून ते पत्ते चुलीत घालून माझ्यासमक्ष जाळले होते. हळूहळू समज वाढली तेव्हा कळत गेले मी नेलेले ते पत्ते नेमके कशासाठी वापरले जात होते. गावातील काही माणसं त्या झाडाखाली राजरोस रम्मी खेळत बसायची. मध्ये पैसै ठेवलेले असायचे आणि तासन् तास ते पत्ते कुटत राहायचे. .अधून मधून पोलिस गाडी येऊन त्यांना पकडून नेतानाही आम्ही पाहिलेलं. पण हल्ली ऑनलाइन गेम्सच्या जाहिरातींनी मोबाइल आणि टीव्हीवर उच्छाद मांडलाय. ज्यांना युवा पिढी आयडॉल मानते असे प्रसिद्ध अभिनेते, अभिनेत्री आणि क्रीडापटू पैशाच्या हव्यासापोटी देशाच्या युवापिढीला वाईट वळणावर जाण्यासाठी प्रवृत्त करत आहेत, हे दुर्दैवी आहे.माझे आजोबा नेहमी म्हणायचे, ‘‘दोन नंबरने कमावलेल्या पैशात सुख, शांती आणि समाधान नसते.’’ वडिलांनी हातातले पत्ते घेऊन चुलीत टाकून जाळल्यापासून मी आजतागायत पत्त्यांना हात नाही लावला. पण आता कोणता बाप ऑनलाइन जुगार खेळणाऱ्या त्यांच्या लेकरांच्या हातातला मोबाइल घेऊन चुलीत टाकू शकेल ? देशातील करोडो युवक आज गुप्तपणे ऑनलाइन जुगाराच्या आहारी गेले आहेत. सभोवताल वाईट जाहिरातींनी नासून गेलंय..युवकांनो, एक लक्षात ठेवा. टीव्हीवर जाहिरातीत जे अभिनय करतात ते त्यांच्या दैनंदिन जीवनात आपल्याला दाखवत असलेली वस्तू कधीच वापरत नसतात. अभिनय करणे हा त्यांचा व्यवसाय आहे पण त्यांनी सांगितलेल्या गोष्टीचे अनुकरण करणे हा आपला व्यवसाय नाही. जाहिरात हा एक धंदा आहे म्हणून लोकांनी काय दाखवावे यावर आपण नियंत्रण करू शकत नाहीत आणि काय पाहू नये यावरही आपण नियंत्रण करू शकत नाही. फक्त एखादी वस्तू खरेदी करताना, खाताना किंवा खेळताना निव्वळ जाहिरातींच्या भडिमाराला बळी न पडता आजवर घेतलेल्या शिक्षणाची लाज ठेवून किमान विवेकबुद्धी जागी ठेवून विचार करून योग्य निर्णय घ्या.(लेखक हे प्रसिद्ध व्याख्याते आणि इतिहास व विविध सामाजिक घडामोडींचे अभ्यासक आहेत.).सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

जाहिरातींचा जुगार

Related Stories