अग्निदिव्य आणि होरपळ

आपल्या देशात बालविवाह, सती जाणे, केशवपन करणे, स्त्रियांना शिक्षणापासून दूर ठेवणे इत्यादी रुढींमुळे अनेक स्त्रियांना अग्निदिव्यातून जावे लागते. अतोनात छळ निमूट सहन करावा लागतो. एरवी कुणाच्या लक्षातही न येणाऱ्या अशाच एका सामान्य स्त्रीचे ‘अग्निदिव्य’ लेखकाने आपल्या पुस्तकातून प्रकाशात आणले आहे..कोणतेही आत्मचरित्र किंवा व्यक्तिचरित्रात्मक कादंबरी वाचताना लक्षात येते, की बऱ्याचदा सत्य कथन करताना लेखकाकडून थोडे फार स्वातंत्र्य घेतले जाते. व्यक्तिरेखा गहिरी करण्यासाठी काल्पनिकतेची भर पडते; परंतु लेखक आशीष निनगुरकर यांची ‘अग्निदिव्य’ कादंबरी वाचताना त्यांनी हे प्रकर्षाने टाळल्याचे जाणवले. जसे घडले तसे त्यांनी लिहिले आहे. म्हणून वाचकाला अग्निदिव्याची दाहकता जाणवते, हे या कादंबरीचे यश आहे.लेखक आत्मकथन न करता मित्राच्या आईचे वर्णन करतो. जे कुटुंब त्याच्या खूप जवळचे आहे. पुस्तकात पानागणिक असणारे फोटो अनुभवांची सत्यताच दर्शवतात. त्यामुळे शब्दांची गरज पडत नाही. कोणत्याही व्यक्तिरेखेचा उपमर्द न करता, त्याला अतिरंजित न करता, मुद्दाम नकारात्मक न बनवता निनगुरकरांनी फक्त परिस्थिती मांडली आहे म्हणूनच त्यांचे अभिनंदन. त्याचबरोबर मला ‘चपराक प्रकाशन’चे घनश्याम पाटील यांचेही अभिनंदन करावेसे वाटते; कारण असे चरित्र प्रकाशित करण्यासाठी लागणारे धाडस त्यांनी दाखवले आहे..तारुण्यावस्थेत लग्नाची, साथीदाराची सुखद स्वप्ने पाहणाऱ्या सुंदर तरुणीच्या नशिबी, केवळ घरच्या गरीब परिस्थितीमुळे आणि लहान भावाच्या आजाराला पैसा राहावा या उद्देशाने वडिलांनी आणलेल्या, वयाने जास्त असणाऱ्या स्थळाला लग्नासाठी होकार देणे... मात्र सुंदर असूनही माझ्यासारखा थोराड नवरा निवडला म्हणजे नक्कीच बाहेर काहीतरी असलं पाहिजे, अशा गैरसमजामुळे त्याने तिच्याकडे सहचारिणी म्हणून न पाहता संशयाने पाहणे...पहिल्या दिवसापासून तिचा मानसिक-शारीरिक छळ करणे इत्यादींसारखे अनेक दुर्दैवी प्रसंग रमाच्या, म्हणजे कथानायिकेच्या वाट्याला वारंवार येत राहतात. लग्नाच्या पहिल्या दिवसापासूनच तिची ससेहोलपट सुरू होते. आई-वडिलांचा अपमान सहन न होऊन तिने सासरचे घर सोडणे, माहेरी आल्यानंतर तेथे येऊनही नवऱ्याने त्रास देणे, नवरा गेल्याची बातमीही तिला सहा महिन्यानंतर कळणे, एकुलत्या एका मुलाला वडिलांचे अंत्यदर्शनही बघायला न मिळणे, नवऱ्याचे निधन झाल्यानंतरही सासरच्यांनी तिला त्रास देणे इत्यादी संकटांची मालिकाच चरित्रनायिकेच्या नशिबी येत राहते..तिची स्वप्नेही साधी होती. सुखी संसाराचे साधे सुखही तिला आयुष्यभर मिळाले नाही. त्या सर्वांचे वर्णन निनगुरकर यांनी तटस्थ राहून केले आहे, ज्यात कोठेही अतिशयोक्ती नाही वा वर्णनाला शाब्दिक मुलामाही दिलेला नाही. म्हणूनच ते मनाला भिडते. मानसिक, शारीरिक आणि सामाजिकदृष्ट्या उद्ध्वस्त होत असतानाही तिने मुलाचे संगोपन, संस्कार आणि शिक्षण अतिशय योग्य प्रकारे, संयमाने केले.त्यामुळेच आणि अनेक मित्रांच्या सहाय्याने आज अभिषेक म्हणजे तो मुलगा व्यवस्थित त्याच्या पायावर उभा आहे. महत्त्वाचे म्हणजे, रमाला माहेरची साथ भक्कम होती. दारिद्र्य असले तरीही आई-वडिलांनी तिला दूर केले नाही. मुलीच्या आयुष्याची झालेली परवड पाहून त्यांनाही दुःखाच्या झळा सहन कराव्या लागल्या. एका माणसाच्या गैरसमजामुळे दोन संसार उद्ध्वस्त झाले..मुलगा कायम मानसिक दडपणाखाली राहिला. रमाला हेही सारे समजत होते, ती घुसमट ती कोणालाच सांगू शकत नव्हती. नवऱ्याची चूक असली तरी बाईला जेव्हा घर सोडावे लागते तेव्हा समाज पुरुषाला नावे ठेवत नाही, तर त्या स्त्रीकडे ‘नवऱ्याने सोडलेली बायको’ अशा नजरेने बघतो. अशा नजरांचे घणाघात रमाला पदोपदी सहन करावे लागले म्हणूनच प्रस्तुत चरित्राला दिलेले ‘अग्निदिव्य’ हे नाव समर्पक वाटते.चरित्रनायिका अग्निदिव्यातून नक्कीच गेलेली आहे. पहिल्या दिवसापासून नवऱ्याने संशय घेणे, एकटे राहताना सोसाव्या लागणाऱ्या समाजाच्या विचित्र नजरा आणि अनुभव, एकाकी आयुष्य, आई-वडील, आजारी भाऊ यांची काळजी अशा दिव्यातून जाताना मुलाचे संगोपन, शिक्षण सोपे नव्हते, मात्र प्रत्यक्ष जाळापेक्षाही धग जास्त त्रासदायक असते आणि ती होरपळ क्लेशकारक असते..रमा तर अग्निदिव्यातून जात होतीच; पण त्याची होरपळ तिच्या मुलाला कायम सहन करावी लागली आणि लागत आहे. म्हणून आईच्या अग्निदिव्यातून जातानाची मुलाची होरपळ, त्याची घुसमटही वाचकांच्या मनाला चटके देते. त्याची किंवा त्याच्या आईची काहीही चूक नसताना... वडील कोण आहेत, हे न समजणे, ते असूनही त्यांची भेट न होणे, शेवटचे दर्शन न होणे, नोकरीसाठी त्रास होणे हे सारे लेखकापाशी व्यक्त करताना त्याच्या अश्रूंचा बांध फुटतो, तेव्हा वाचकही भारावून जातो.म्हणूनच लेखकाने रमाच्या अग्निदिव्याची कथा सांगताना अभिषेकच्या होरपळीवरही भाष्य केले आहे. महत्त्वाचे म्हणजे मुलाची होरपळ पाहणे हेसुद्धा आईच्या अग्निदिव्याचाच एक भाग आहे. कोणत्याच आईला मुलाचे दुःख सहन होत नाही. लेखकाने त्याला समजावताना मैत्री विषयावर बरेच भाष्य केले आहे. ते छान असले तरी मूळ विषयापासून थोडे दूर गेल्यासारखे वाटते..आपल्या देशात बालविवाह, सती जाणे, केशवपन करणे, स्त्रियांना शिक्षणापासून दूर ठेवणे इत्यादी रुढींमुळे अनेक स्त्रियांना अग्निदिव्यातून जावे लागले आहे. अतोनात छळ त्यांनी निमूटपणे सहन केला आहे, ज्यांची दुःखे कधी समाजाला समजलीच नाहीत. एरवी कुणाच्या लक्षातही न येणाऱ्या अशाच एका सामान्य स्त्रीचे ‘अग्निदिव्य’ आशीष निनगुरकर यांनी प्रकाशात आणले आहे.लेखक स्वतः कथा-पटकथाकार असल्याने अनेक नाट्यमय प्रसंग ओघवते लिहिले गेले आहेत. त्यामुळे ते वाचताना कोठेही कंटाळवाणे होत नाही. चरित्रनायिकेविषयी सहानुभूती वाढतच जाते, हे या व्यक्तिचरित्राचे वैशिष्ट्य आहे. ‘चपराक’सारख्या नामवंत प्रकाशनाने ते प्रसिद्ध केल्यामुळे सर्वदूर जाईल यात शंका नाही..अग्निदिव्यलेखक : आशीष निनगुरकरपृष्ठसंख्या : १२०प्रकाशक : चपराक प्रकाशनमूल्य : २०० रुपये.सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.