‘ते’ सुखरूप परततील...

अवकाशयानातील बिघाडामुळे अंतराळवीर सुनीता विल्यम्स आणि बॅरी विल्मोर यांचा परतीचा प्रवास तब्बल आठ महिन्यांहून अधिक काळ लांबला. त्यांच्या सुखरूप परत येण्याकडे सर्वांचं लक्ष लागलं असलं तरी त्यांचं काय होणार, असा प्रश्न अवाजवी आणि आधारशून्य आहे. त्यांचं संशोधन नेटाने सुरू असून ते सुखरूप परत येतील..सध्या अंतराळात एकूण बारा अंतराळवीर पृथ्वीची परिक्रमा करत आहेत. त्यातील नऊ जण आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानक (इंटरनॅशनल स्पेस स्टेशन - आयएसएस) वर आहेत; तर तीन चीनच्या तियानगाँग अंतराळ स्थानकावर आहेत. त्यातील सुनीता विल्यम्स आणि बॅरी विल्मोर सोडता इतर सर्व जण गेल्या मार्च-एप्रिलपासून पृथ्वीची परिक्रमा करत आहेत. सुनीता विल्यम्सना धरून सध्या तीन महिला जेनेट इप्स आणि ट्रेसी डेसन ‘आयएसएस’वर आहेत.स्पेस शटलला निवृत्त केल्यानंतर आयएसएसवर जाण्यासाठी रशियाचे सोयूझ यान वापरण्यात येत होतं. तसंच नासाने पर्यायी व्यवस्थाही सुरू केली. त्यात स्पेस एक्स या खासगी संस्थेने ‘क्रू ड्रॅगन’ तयार केलं. त्यांच्या आठव्या फेरीत त्यांनी तीन अमेरिकन आणि एका रशियन अंतराळवीराला गेल्या मार्च महिन्यात आयएसएसवर उतरवलं होतं. बोईंग कंपनीचं स्टारलायनरही तयार होत होतं. त्यांची मोहीम मे महिन्यात होणार होती..ती स्टारलायनरची पहिली मोहीम होती. त्यामुळे त्या मोहिमेत जर काही बिघाड झाला, तर त्याला पर्याय म्हणून ‘क्रू ड्रॅगन’वर व्यवस्था करण्यात आली होती. बोईंग स्टारलायनरच्या या पहिल्याच उड्डाणासाठी अत्यंत अनुभवी अंतराळवीर बॅरी विल्मोर आणि त्यांच्या सहकारी म्हणून सुनीता विल्यम्स यांची निवड करण्यात आली होती. उड्डाणाच्या आधीच स्टारलायनरमध्ये काही गडबड असल्याचं दिसून आलं होतं.यानातील हिलियम कुपीमधून हिलियमची गळती दिसून आली होती आणि उड्डाणाची तारीख पुढे ढकलण्यात आली. नंतर हा बिघाड खूप मोठा नसल्यामुळे ५ जून रोजी या दोघांनी स्टारलायनरमधून उड्डाण केलं. स्टारलायनर आयएसएसवर डॉकपूर्वीच म्हणजे आयएसएसला जोडले जाण्यापूर्वीच परत काही हिलियमची गळती लक्षात आली..तसेच ते आयएसएसपासून फक्त २०० मीटर दूर असतानाच यानाचा वेग कमी करणाऱ्या यंत्रणेत बिघाड दिसून आला. यानाची उंचीदेखील कमी होत होती; पण या अंतराळवीरांनी स्टारलायनरचे कंट्रोल आपल्या हातात घेतले आणि जमिनीवरून स्टारलायनरचा बिघाड कमी करण्यात आला. शेवटी स्टारलायनर आयएसएसला जोडले गेले आणि मूळ तारखेच्या बरोबर एक महिन्यानंतर म्हणजे ५ जून रोजी या दोघांनी आयएसएसमध्ये प्रवेश केला.मूळ कार्यक्रमात विल्मोर आणि विल्यम्स पुढे आठवडाभर परीक्षणे करून १४ जूनला परत येणार होते; पण असं लक्षात आलं की स्टारलायनरमधला दोष प्रचंड धोक्याचा नसला, तरी त्यातून या दोघांना लगेच परत आणण्याचा निर्णय बरोबर ठरणार नाही. आता अगदीच असं नाहीय किंवा अशी परिस्थिती नाहीय, की आयएसएसवर मोठा धोका निर्माण झाला, तर त्यांना पृथ्वीवर सुखरूप परत येताच येणार नाही. त्यासाठीदेखील आपत्कालीन व्यवस्था आहे. सध्या त्यांना ‘स्पेसएक्स’च्या क्रू ड्रॅगन फ्लाईटने फेब्रुवारी २०२५ मध्ये पृथ्वीवर परत आणलं जाईल, असं नासानं घोषित केलं आहे..येत्या सहा महिन्यांत सुनीता विल्यम्स यांची दिनचर्या काय असेल? अर्थात सर्वच अंतराळवीरांची दिनचर्या साधारण अशीच असते. यू-ट्युब व्हिडिओतून सुनीता विल्यम्स आणि इतर काही अंतराळवीरांनी त्यांच्या दिवसाची झलक आपल्याला दाखवली आहे. आधी आपण आयएसएस किती मोठं आहे ते बघूया. त्याची लांबी १०९ मीटर आणि रुंदी ७३ मीटर आहे.त्या स्थानकाला विद्युत ऊर्जा देण्याकरता मोठाले सोलार पॅनल लावण्यात आले आहेत जे ७५ ते ९० किलोवॉट विद्युत ऊर्जा देतात. हे स्थानक सेकंदाला सुमारे आठ किलोमीटर या गतीने पृथ्वीची परिक्रमा करत आहे. एक परिक्रमा पूर्ण करण्यास त्याला ९० मिनिटे लागतात. अंतराळवीरांना २४ तासांत १६ वेळा सूर्योदय आणि सूर्यास्त बघायला मिळू शकतो. हे एक स्थानक एका प्रकारे सहा मोठ्या खोल्या असलेल्या घरासारखं आहे..ते म्हणजे एक मोठी प्रयोगशाळा आणि कार्यशाळा असल्यासारखं आहे. त्यात काम करणाऱ्या अंतराळवीरांसाठी एका वेळी सहा जणं झोपू शकतील, अशी व्यवस्था आहे. झोपायच्या सहा खोल्या एखाद्या टेलिफोनच्या बूथप्रमाणे असतात. प्रत्येक बूथमध्ये एक कॉम्प्युटर, पुस्तकं, घरच्या सदस्यांशी व्हिडिओ कॉल करायची सोय, एक उशी अशा काही मूलभूत सोई असतात. त्यात दोन बाथरूम, एक जीम आणि एक बे-विंडो आहे जिथून हे अंतराळवीर चारी दिशांना (३६० अंश) बघू शकतात. हे अंतराळवीर शून्य गुरुत्वाकर्षणात राहत असल्यामुळे इथे खाली-वर असं काहीच नसतं. एका पाण्यातल्या माशासारखे ते तरंगत इकडून-तिकडे जातात.प्रत्येक अंतराळवीराचा दिनक्रम ठरलेला असतो. झोपून उठल्यावर टूथपेस्ट ब्रशवर लावता येते, खरं तर चिकटवता येते; पण पाणी तरंगत असतं. पाण्याचा गोळा तोंडात घेऊन ब्रश करण्यात येतं. आता चूळ भरण्यासाठी दोन पर्याय असतात. एक तर ते पाणी गिळून टाकणे किंवा टिश्यू पेपरमध्ये ते शोषून त्याला डस्ट बिनमध्ये टाकणं. बाथरूममध्ये मल-मूत्रविसर्जनासाठी दोन वेगवेगळ्या व्यवस्था असतात. नंबर एकसाठी प्रत्येकी एक एक नरसाळ्यासारखी वस्तू असते, जी एका नळीला जोडलेली असते..नंबर दोनसाठीची जागा अगदी जेमतेम पुरेल इतकीच असते. त्यात घाण वाहून जाण्याकरता व्हॅक्युम क्लिनरसारखा दाब निर्माण करण्यात येतो. हीच बाब दाढी करण्यासाठीही असते. त्यासाठी व्हॅक्युम पंपला जोडलेला इलेक्ट्रिक रेझर असतो. पाण्याने आंघोळ मात्र करता येत नाही. त्यासाठी आणि केस धुण्यासाठी परत एकदा ओला केलेल्या टिश्यू पेपरचा वापर करण्यात येतो. इथलं बहुतांश पाणी रिसायकल करून परत वापरण्यात येतं.जवळजवळ शून्य गुरुत्वाकर्षणात राहत असल्यामुळे अंतराळवीरांच्या स्नायू आणि हाडात घट होत असते. ती भरून काढण्यासाठी व्यायामाची वेगळी व्यवस्था आहे. त्यांना दररोज कमीत कमी दोन तास तरी व्यायाम करावा लागतो. जेवणाची व्यवस्था म्हणजे वेगवेगळ्या चवीचे विविध पदार्थांची पाकिटे असतात. ती गरम करण्याची सोय असते. आपल्याला हवा तो पदार्थ निवडायचा आणि तो ओव्हनमध्ये गरम करायचा. आता इथे प्लेट किंवा काटे चमच्यांचा तसा काहीच उपयोग नसतो..प्रत्येक अंतराळवीराने अवकाशात काय कार्य करायचे ते आखून दिलेलं असतं. त्यांच्या अनेक कामातील एक काम असतं, स्थानकाच्या बाहेर जाऊन त्याचं निरीक्षण करून, नवीन उपकरणं जी पृथ्वीवरून पाठवण्यात आलेली असतात ती बसवणं आणि जर स्थानकात काही मोडतोड झाली असली, तर ती ठीक करणं. अंतराळ स्थानकावर अनेक प्रकारचं संशोधन आणि प्रयोग करण्यात येत आहेत.हे प्रयोग नीट होत आहेत किंवा कसे याची माहिती पाठवून जर काही नवीन सूचना असतील, तर त्या अंमलात आणणे तर यांचा कार्यक्रम खूपच व्यस्त असतो. पण त्यातही त्यांचे सुट्टीचे दिवसही असतात. या वेळेत अंतराळवीर आपले वाचन-लिखाण करतात किंवा सिनेमा बघतात. आपल्या सुनीता अंतराळात अडकल्या आहेत आणि आता त्यांचं कसं होणार, हा प्रश्न जर तुम्हाला पडत असेल तो संपूर्ण अवाजवी आणि आधारशून्य आहे. सर्व अंतराळवीर आपापल्या जागी सुखरूप आहेत आणि त्यांना दिलेले कार्य ते नेहमीप्रमाणे नेटाने करत आहेत. त्यांचे संशोधन चालू आहे आणि ते सुखरूप परत येतील.(लेखक नेहरू तारांगणचे संचालक आहेत.).ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

‘ते’ सुखरूप परततील...

Related Stories