त्यांचाही आदर करा

- प्रा. विशाल गरड, vishalgarad.18@gmail.comपहिले समाजव्यवस्थेचे वर्गीकरण जातींच्या आधारे होते तेच आता शिक्षणानं केलं जातंय. ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शूद्र ही जुनी चातुर्वर्ण्य व्यवस्था बदलून आता वर्ग १, २, ३ आणि ४ अशी झाली आहे. व्यवस्था तशीच आहे फक्त ती जातीच्या आधारावरून न ठरवता शिक्षणाच्या आधारे ठरवली जातेय. यात चांगली गोष्टी अशी आहे, की वर्ग चार पदावर काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्याचा मुलगा किंवा मुलगी शिक्षणाच्या जोरावर वर्ग एक पदावर जाऊ शकते..पण त्यातली वाईट गोष्ट अशी, की त्या पदावर गेल्यावर काही जणांच्या डोक्यात पदाची हवा जाते आणि ते त्यांच्या खाली काम करणाऱ्यांवर अवाजवी हुकूम गाजवतात. अधिकाराचा अयोग्य वापर करून नियमबाह्य कामे करून घेतात. या जगात कोणतेच काम लहान नाही म्हणूनच प्रत्येक कामाचा आणि ते काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांचा आपण सन्मान राखायला हवा.तुम्ही कितीही मोठ्या हुद्द्यावर काम करत असाल, तरी तुम्हाला बॉस असतोच. नोकरशाहीत सर्वोच्च नोकराने टाकलेला दबाव उतरंडी मार्फत खालपर्यंत पोहोचतो आणि शेवटी तळागाळात काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांवर थांबतो. बॉस रागवत असताना आपली मान झुकलेली असते तीच आपल्या हाताखालच्या कर्मचाऱ्यांना जेव्हा आपण रागवत असतो तेव्हा ताठ असते..कायद्यानेच पदानुसार तसे अधिकार बहाल केल्याने शेवटच्या कर्मचाऱ्यावर ऐकून घेण्याशिवाय पर्याय नसतो. देशात जेवढ्या केवढ्या शासकीय, निमशासकीय आणि खासगी आस्थापन असतील, त्याच्या पायथ्याशी तृतीय आणि चतुर्थ श्रेणी कामगार असतात.नोकरशहांचा सर्व भार तेच खांद्यावर उचलून घेत असतात. भले योजना कायदेमंडळात तयार होत असतील पण शेवटी त्यांची अंमलबजावणी करताना उच्चपदस्थ अधिकाऱ्यापासून ते शिपायापर्यंत सगळ्यांनाच काम करावे लागते.एका श्रीमंत बापाच्या पोराच्या लग्नात व्ही.आय.पी. पाहुण्यांच्या चपला आणि बूट उचलायला सुद्धा माणसं कामाला होती..ते करत असलेल्या कामाबद्दल आलेल्या व्ही.आय. पींच्या मनात कृतज्ञपणा होता का? एखाद्याला आपण कामाचा मोबदला पैशात देतो म्हणून काय आपण त्याचे मालक होत नसतो. त्यालाही संवेदना असतात, मानसन्मान असतो, इज्जत असते पण नोकरशाहीच्या उतरंडीत आपण ते विसरून जात आहोत. ऑफिसमध्ये आपला बॉस ओरडल्यावर जसे वाईट वाटते तसेच घरकाम, शेतकाम करणाऱ्या आपल्या गड्यालाही वाटतच असेल की.सर्व गरीब लोक उदरनिर्वाहासाठी श्रीमंतांकडे मिळेल ते काम करून उपजीविका भागवत असतात. काही जण आवड म्हणून काम करतात, काही विरंगुळा म्हणून काम करतात, काही जण एकटेपणा घालवण्यासाठी काम करतात तर काही जण मजबुरी म्हणून काम करत असतात. त्यांच्यावर आलेल्या वेळेचा आपण गैरफायदा घेता कामा नये..अमेरिकेचे बराक ओबामा राष्ट्राध्यक्ष असताना एका विमानातून खाली उतरतात. उतरत असताना ज्या सुरक्षा कर्मचाऱ्यांनी त्या शिड्या लावल्या होत्या त्याला ते थांबून हातात हात घेऊन धन्यवाद देतात. विचार करा सर्वांत बलाढ्य राष्ट्राचा प्रमुख एका कर्मचाऱ्याच्या कामाबद्दल एवढे औदार्य दाखवू शकतो तर आपण का नाही?आपल्या ड्रायव्हरने न सांगत गाडीची चक्कर आणली तरी आपण रागवतो, घरकाम करणारा कामगार चुकून सोफ्यावर बसला तर त्याला सुनावतो, धुणे भांडी करणाऱ्या काकू दारातून थेट किचन मध्ये जातात आणि तिथून थेट बाहेर. काही घरात तर त्यांनीच बनवलेले पदार्थ त्यांना खायची परवानगी नसते. जर ते आपले काम हलके करत असतील तर त्यांच्या कामाचा आपल्याकडूनही सन्मान व्हायलाच हवा ना..महिन्याला दोन लाख पगार असणाऱ्याच्या दृष्टीने महिना दहा हजार कमावणारा माणूस अस्पृशच असतो. हा दृष्टिकोन आधी जातीवर अवलंबून होता आता शिक्षणावर आहे. या देशात असे किती लाख वा कोटी कर्मचारी असतील ज्यांना नियमाने ठरवून दिलेल्या कामांव्यतिरिक्त त्यांच्या वरिष्ठांची खासगी कामे करावी लागतात. त्यांचे हे दुःख ते कुठेच व्यक्त करू शकत नाहीत.कारवाई नावाचा दंडुका वरिष्ठांच्या हातात असतो त्यामुळे त्याखाली दबून चुपचाप काम करत बसावे लागते. शासनाचा पगार घेऊन घरातली कामे करायला लावणारे कितीतरी अधिकारी, संस्थाचालक समाजात सापडतील. इतके करूनही त्यांच्या मनात त्या कर्मचाऱ्याबद्दल दया नसणे हा कृतघ्नपणाच म्हणावा लागेल..कामाची तुलना कामासोबत व्हायला हवी. कष्टकरी लोक नसते तर आराम नावाची गोष्ट संपली असती. अमेरिकेत करोडपती माणसाला सुद्धा घरातली कामे स्वतः करावी लागतात. आपला देश त्या मानाने खूप श्रीमंत आहे. इथे तुमच्या कोणत्याही कामाला माणसे मिळतात. कनिष्ठ वरिष्ठावर कारवाई करू शकत नाही म्हणून वरिष्ठाने कनिष्ठावर अन्याय करायला नाही पाहिजे.जर तुम्ही उच्चपदस्थ असाल, तर कधीतरी एकदा तुमच्या शिपायाला सोबत घेऊन डबा खा. ऑन फिल्ड जाऊन कष्ट करणाऱ्या चतुर्थ श्रेणी कामगाराची पाठ थोपटा, पायऱ्या उतरताना दरवाजात उभा असलेल्या सुरक्षा रक्षकाला कसा आहेस, विचारा. असे क्षण त्या व्यक्ती तहहयात विसरणार नाही. साहेब किती चांगली वागणूक देतात हे ते जगाला ओरडून सांगतील. पद जरी शिक्षणाने कमावता येत असले, तरी प्रतिष्ठा मात्र वागणुकीतूनच कमवावी लागते..पैशांच्या कागदाचे चार तुकडे कमी-जास्त असतील तुमच्याकडे पण जिवंतपणी तुम्ही किती लोकांच्या चेहऱ्यावर हसू फुलवू शकता आणि मेल्यावर किती लोक तुमच्यासाठी रडतात यावरच तुमची कीर्ती अवलंबून असते. आपल्या हाताखाली काम करणारे कर्मचारी अहोरात्र परिश्रम घेत असतात म्हणून आपण फिरत्या खुर्चीवर बसू शकतो.पदाचा कार्यकाळ संपल्यावर किंवा निवृत्त झाल्यावरही पुन्हा त्या कार्यालयात तितकाच आदर मिळावा असे वाटत असेल तर हुद्दा न पाहता समोरच्या प्रत्येक व्यक्तीचा आत्मसन्मान जपा. नाहीतर आपला देश एका चातुर्वर्ण्य व्यवस्थेतून सुटून दुसऱ्यात अडकला, असे म्हणण्याची वेळ येईल.(लेखक हे प्रसिद्ध व्याख्याते आणि इतिहास व विविध सामाजिक घडामोडींचे अभ्यासक आहेत.).सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

त्यांचाही आदर करा

Related Stories