३३ कोटी देव कोणते?

हिंदू धर्मात ‘३३ कोटी’ देवांचा वारंवार उल्लेख होत असतो. मात्र याबद्दल अनेकांना खरे काय ते माहिती नसते, तर काही जणांना प्रचंड कुतूहल असते. बऱ्याच जणांना हे देव कोणते याचा प्रश्न पडतो. आपण आज आध्यात्मिक दृष्टिकोनातून या प्रश्नाचे उत्तर शोधणार आहोत.

प्रश्न : तेहेतीस कोटी देव कोणते?

उत्तर : बहुतेक लोकांना ‘तेहेतीस कोटि’चा अर्थ ‘तेहेतीस करोड’ असाच वाटत असतो.
पण, येथे कोटि शब्दाच्या ‘टि’ला पहिली वेलांटी आहे.
मुळात संस्कृतमधील ‘कोटि’ या शब्दाचा अर्थ करोड नसून ‘प्रकार’ असा आहे. ईश्वराने निसर्गाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी ३३ प्रकारच्या देवांना कार्यभार सोपविले आहेत. त्यांच्यात,
८ वसू, ११ रुद्र, १२ आदित्य, १ इंद्र आणि १ प्रजापती असे पाच स्तर आहेत. प्रत्येकाचा कार्यभाग (खाते) भिन्न असल्याने प्रत्येकाला वेगळी कोटि (कॅटेगरी) दिलेली आहे.

अष्टवसूंची नावे :

आप, ध्रुव, सोम, धर, अनिल, अनल, प्रत्यूष आणि प्रभास.

अकरा रुद्रांची नावे :

मनु, मन्यु, महत, शिव, ऋतुध्वज, महीनस, उम्रतेरस, काल, वामदेव, भव आणि धृत-ध्वज.

बारा आदित्यांची नावे :

अंशुमान, अर्यमन, इंद्र, त्वष्टा, धानू, पर्जन्य, पूषन, भग, मित्र, वरुण, वैवस्वत व विष्णू.

१ इंद्र आणि १ प्रजापती

असे एकंदर
८+११+१२+१+१ = ३३...

लेखक - पं. नरेंद्र धारणे, ज्योतिषशास्त्र अभ्यासक