झाडं तोडणं हा गुन्हाच माना !

डॉ. प्रकाश आमटेसध्या पर्यावरण हा आपल्या संपूर्ण मानवजातीला छळणारा प्रश्न आहे. त्याचं गांभीर्य सर्वांनी ओळखलं पाहिजे. आपण सगळ्यांनीच आपल्या गरजा मर्यादित ठेवण्याची गरज आहे. गरजा कमी ठेवल्या तर पर्यावरणाचं रक्षण होईल. वृक्षतोड करणे हा गुन्हा मानला पाहिजे. .वृक्ष तोडण्यापेक्षा वृक्षलागवड, संवर्धन याकडे लक्ष दिलं पाहिजे. देशातील तरुणांकडून माझ्या याच अपेक्षा आहेत. तरुणांनी पर्यावरणाचा ऱ्हास कसा होणार नाही याकडे लक्ष दिले पाहिजे. त्याकरिता जलदगतीने विकासाचा ध्यास धरता कामा नये. अनियंत्रित विकासाचे दुष्परिणाम आपण सध्या भोगत आहोत. ढगफुटी हा शब्द काही वर्षांपूर्वी आपण फारसा ऐकलाही नव्हता. सध्या मात्र ढगफुटी अनेक वेळेला होते, तर जमीन खचण्याचे प्रकार अनेक वेळा घडतात. हे सारे पर्यावरणाला हानी पोहोचल्यामुळे घडत आहे. तरुणांकडून याबद्दल माझ्या सर्वाधिक अपेक्षा आहेत. ‘नव्या वाटा, नव्या दिशा' या माझ्या पुस्तकाचा हेतूच तो आहे. नव्या पिढीशी संवाद साधताना मला प्रकर्षाने जे जाणवते ते म्हणजे तंत्रज्ञानाचा वापर करून तरुण पिढी आपल्या समस्यांवर मार्ग शोधण्याचा प्रयत्न करीत आहे.'प्रकाशवाटा' या पुस्तकात मांडलेली कहाणी मी - मंदा आणि आमच्या समवयस्क कार्यकर्त्यांची होती. आता ''नवी पिढी : नव्या वाटा'' मध्ये सांगितलेली कहाणी आमची मुलं-सुना आणि त्यांच्या समवयस्क कार्यकर्त्यांची आहे. बाबा - साधनाताई आमटे यांच्यापासून सुरू झालेला आमटे कुटुंबाचा वारसा फक्त आमट्यांपुरता न राहता संपूर्ण समाजाचा झाला आहे.पुस्तकं वाचून काय होणार, असा प्रश्न अलीकडे कुठे कुठे ऐकू येतो. ''प्रकाशवाटा'' हे माझं आणि माझी पत्नी मंदा हिचं आणि लोकबिरादरी प्रकल्पाचं आत्मचरित्रात्मक पुस्तक प्रकाशित झाल्यानंतर मला या प्रश्नाचं उत्तर मिळालं. 'समकालीन प्रकाशन'चं हे पुस्तक प्रकाशित झालं, तेव्हा आमचं काम सुरू होऊन चौतीस वर्षे झाली होती. तरीही आम्ही महाराष्ट्रातल्या विशिष्ट वर्तुळातच माहिती होतो. त्यामुळे आम्हाला मदत करणाऱ्यांची आणि आर्थिक देणगी देणाऱ्यांची संख्याही कमी होती. .परिणामी कामाच्या विस्ताराला मर्यादा होत्या. पण आधी मराठीत ''प्रकाशवाटा'' आलं. नंतर त्याचा हिंदी आणि इंग्रजी अनुवाद प्रसिद्ध झाला. त्यामुळे आमच्या कामाची माहिती आधी महाराष्ट्रभर नंतर भारतभर आणि मग भारताबाहेर पोचली. त्याच्या परिणामी आर्थिक मदतीचा ओघ सुरू झाला.अनेक तरुण कार्यकर्ते जोडले गेले. एखादं पुस्तक वाचलं गेल्यामुळे काय होऊ शकतं याचा अनुभव आम्ही घेतला. त्या पार्श्वभूमीवर आता सोळा वर्षांनी ''नवी पिढी : नव्या वाटा'' हे आमच्या पुढच्या पिढीचं कार्य या पुस्तकाच्या रूपानं समाजासमोर आलं आहे. त्या निमित्तानं माझ्या मनात गेल्या सोळा वर्षांतल्या आठवणी जाग्या झाल्या आहेत.आज समाजसेवेच्या क्षेत्रात अनेक तरुण मुलं सहभागी होत आहेत. आंतरराष्ट्रीय पातळीवरदेखील भारतातून जी मंडळी तिकडे गेली आहेत, त्यांची जेव्हा भेट होते, तेव्हा समाजासाठी आपण काहीतरी केले पाहिजे या भावनेतून ही मंडळी आमच्या संस्थेला त्याचबरोबर अन्य संस्थांनाही आवर्जून मदत करीत असतात. समाजसेवी संस्थांना ही मदतीची भावनाच बळ देत असते. अनेक छोट्या-छोट्या संस्था आज काम करीत आहेत. यांपैकी काही संस्थांचे लोक आम्हाला भेटतात तेव्हा ''आम्ही तुमच्या कामापासून प्रेरणा घेतली'' असे सांगतात. त्या वेळी आपण केलेलं काम समाजापर्यंत पोहोचतं आहे, असं वाटतं.बाबांच्या मार्गदर्शनाखाली आम्ही जेव्हा काम सुरू केलं, तेव्हा सुरुवात दवाखान्यापासून झाली. नंतर त्यातून शाळा आणि आदिवासींमार्फत व्यवसाय अशा गोष्टी सुरू झाल्या. अनिकेत आणि दिगंत ही दोन्ही मुलं आमच्याबरोबर घरात आणि पर्यायाने प्रकल्पात राहत होती. दोघांचंही शिक्षण पूर्ण झाल्यावर त्यांनी स्वतःहूनच समाजसेवेला वाहून घेतलं. अनिकेतने शाळांकडे लक्ष दिलं, तर दिगंतने आरोग्याकडे लक्ष दिलं. .अनिकेतची पत्नी समीक्षा देखील त्याच्याबरोबर काम करते. त्या दोघांनी मिळून ग्रामविकासाची कामं करताना काही गावांमध्ये ३० तलाव उभारले. आदिवासी मुलांसाठी शिक्षणाची सोय करताना समीक्षा आणि अनिकेतने त्यांच्यासाठी शाळा काढली. माडिया जमातीची ही मुलं आज इंग्रजी शिक्षण घेत आहेत. समीक्षाने त्यांना शिकवण्याच्या वेळी असा मुद्दा मांडला, की या मुलांना मराठी आणि इंग्रजी या परक्याच भाषा आहेत. माडियाशिवाय त्यांना दुसरी भाषा येत नाही. तर मग आपण इंग्रजीपासूनच सुरुवात करू, त्याचा त्यांना फायदा होईल असा विचार आम्ही केला. सांगायची गोष्ट म्हणजे तो योग्य ठरला. या दोघांनी सोशल मीडियाच्या माध्यमातून आवाहन करून आदिवासी भागात शिक्षण देण्याची इच्छा असणाऱ्या तरुणांना बोलावलं. ज्या तरुणांनी इच्छा दाखविली त्यांपैकी तिघा जणांना निवडून त्यांनी काम सुरू केलं. एक वर्षभर त्यांनी त्या आदिवासी मुलांना शिकवलं. अनौपचारिक शिक्षणाचा हा प्रयोग यशस्वी ठरला. तीच गोष्ट दिगंत आणि अनघाची आहे. अनघा गायनॅकॉलॉजिस्ट आहे. दिगंतही डॉक्टर आहे. या दोघांनी आदिवासी भागात वैद्यकीय सेवेचं खूप मोठं काम उभं केलं. बाबांच्या काळात देखील अनेक तरुण बाबांना सहकार्य करायला आले होते. विलास मनोहर यांच्यासारखे अनेक कार्यकर्ते आम्हाला जॉइन झाले होते. बाबांपासून प्रेरणा घेत आम्ही हेमलकसाला काम सुरू केलं. आम्ही आणि आमचे सहकारी मीडियापासून लांब होतो. शांतपणे काम करण्यावर आमचा भर होता. आता समाज माध्यमांमुळे सगळीकडंच चित्र बदललं आहे. आज विविध स्वयंसेवी संस्थांची मुलं आम्हाला येऊन भेटून ''तुमच्यासारखे काम आम्ही करीत आहोत, हे आम्हाला सुरू ठेवायचे आहे,'' असं सांगतात तेव्हा खूप समाधान मिळतं..सकाळ+ चे सदस्य व्हा ब्रेक घ्या, डोकं चालवा, कोडे सोडवा!Read latest Marathi news, Watch Live Streaming on Esakal and Maharashtra News. Breaking news from India, Pune, Mumbai. Get the Politics, Entertainment, Sports, Lifestyle, Jobs, and Education updates. And Live taja batmya on Esakal Mobile App. Download the Esakal Marathi news Channel app for Android and IOS.

झाडं तोडणं हा गुन्हाच माना !

Related Stories