Blood Waterfall : रक्ताचा झरा पाहिलाय काय? 'या' हिमनदीतून वाहते लाल पाणी, काय आहे हा नैसर्गिक चमत्कार?

Antaectica Waterfall : अंटार्क्टिका बर्फ आणि हिमनद्यांची दुनिया आहे, पण तिच्या गुप्त रहस्यही दडलेली आहेत. या थंड प्रदेशातील सर्वात विलक्षण नैसर्गिक चमत्कार म्हणजे टेलर हिमनदीवरून वाहणारा रक्ताचा झरा.

हे खरोखर रक्त नाही तर लोह-ऑक्साइडमुळे तीव्र लाल रंगाचे पाणी आहे. पण या पाण्याच्या उगमाची आणि त्याच्याशी निगडित जीवनस्रोतांची कहाणी थक्क करणारी आहे.

जवळपास १११ वर्षांपूर्वी १९११ मध्ये ऑस्ट्रेलियन भूगर्भशास्त्रज्ञ थॉमस ग्रिफिथ टेलर यांनी सर्वप्रथम या रक्ताच्या झऱ्याला पाहिले होते. हिमनदीच्या टोकावर लालसर चट्टा दिसल्याने त्यांनी हा रंग एखाद्या लाल शैवाला debido a (स्पॅनिश) असू शकतो असा विचार केला होता. पण पुढील संशोधनासाठी ते पाणी घेऊ शकले नाहीत.

जवळपास एक शतकानंतर २००३ मध्ये संशोधकांनी या पाण्याच्या लाल रंगाचे रहस्य उलगडले. अलास्का विद्यापीठ आणि हार्वर्ड विद्यापीठाच्या शास्त्रज्ञांनी या पाण्याचे रासायनिक विश्लेषण केले. त्यांनी मांडलेल्या संशोधनानुसार हिमनदीच्या आत असलेल्या प्राचीन समुद्राच्या पाण्यात लोह असते. हे पाणी हवेच्या संपर्कात येताच लोह-ऑक्साइड तयार होते आणि पाणी लाल होते. या पाण्यात सूर्यप्रकाश, ऑक्सिजन नसले तरी जीवाणूंची विविध वस्ती आढळली. हे जीवाणू ‘केमोसिंथेसिस’ नावाच्या प्रक्रियेद्वारे टिकून आहेत. या प्रक्रियेत पाण्यातील सल्फेट आणि लोह यांच्या विघटनातून त्यांना ऊर्जा प्राप्त होते.

पण हे खारे पाणी हिमनदीवर असूनही द्रव अवस्थेत कसे राहते? या प्रश्नाचे उत्तर शास्त्रज्ञांनी रडारच्या साहाय्याने शोधले. त्यांनी हिमनदीवर एक जटिल जलवाहिका जाळे आणि खार्‍या पाण्याचा मोठा साठा असल्याचे शोधून काढले. हे पाणी सुमारे ५० लाख वर्ष जुने असून ते मिओसिन युगातील असल्याचे निष्कर्ष निघाले. त्या काळात समुद्रसपाटी अधिक होती आणि ही हिमनदी समुद्राशी जोडलेले खोब होते. नंतर हिमनदी वाढत गेली आणि या खार्‍या पाण्याला समुद्रापासून वेगळे केले. थंडगार वातावरणातही हे पाणी द्रव अवस्थेत राहण्याचे कारण त्याचे खारेपणा आणि हिमनदी गोठण्याच्या प्रक्रियेतून निर्माण होणारी उष्णता हे आहे.

या संशोधनातील सर्वात धक्कादायक माहिती म्हणजे या खार्‍या पाण्यात जीवाणूंचे अस्तित्व आहे. या जीवाणूंमुळे अंटार्क्टिकेच्या हिमनद्यांखाली एक जटिल जीवनचक्र असल्याचे सिद्ध होते. या शोधामुळे पृथ्वीवर आणि पृथ्वीबाहेरील जीवनाच्या संशोधनात मोठी उकल होऊ शकते. अंटार्क्टिकेच्या वातावरणाचे जतन करणे आणि लोकांचे त्याबद्दल जागृक करणेही या संशोधनाचे महत्व आहे. रक्ताचा झरा हे नुसतेच नैसर्गिक सौंदर्य नसून पृथ्वीवरील आणि अवकाशात शक्य असलेल्या जीवनाचेही एक उत्तम उदाहरण आहे.