कोरोनात मधुमेहींसाठी 'म्युकोरमायकोसिस' रोग ठरतोय 'यमराज'! जगभरात ठरतोय संशोधनाचा विषय

नाशिक : वर्षभरापासून देश कोविड-१९ बरोबर लढा देत असताना कोविडमधून बरे झाल्यानंतरच्या समस्या हा मुद्दा काळजीचा बनला आहे. अनियंत्रित मधुमेहातील रुग्णांमध्ये ‘म्युकोरमायकोसिस’ हा बुरशीजन्य आजार वाढीस लागल्याचे चित्र आहे. यात दिवसेंदिवस वाढ होत असून, तज्ज्ञांसाठी अशा रुग्णांना बरे करणे एक आव्हान ठरत आहे. 

म्युकोरमायकोसिस मधुमेहींसाठी कोरोनात ‘यमराज’ 

प्रौढ लोकसंख्येच्या अंदाजे ७७ दशलक्ष रुग्णांमध्ये मधुमेह हा भारतातील सर्वांत वेगवान पसरलेला बिनसाथीचा रोग आहे. भारतातील सर्व राज्यांमधील नुकत्याच केलेल्या क्रॉस-सेक्शनल अभ्यासानुसार ४७ टक्के भारतीयांना त्यांच्या मधुमेहाच्या स्थितीविषयी माहिती नसल्याचे दिसून आले. सर्व रुग्णांपैकी केवळ एकचतुर्थांश उपचारांवर पुरेसे साखरेचे (ग्लाइसेमिक) नियंत्रण मिळवले आहे. मधुमेहामुळे कोविड- १९ची तीव्रता व यांच्यातील संबंध जगभरातील विविध अभ्यासांमध्ये संशोधनाचा विषय झाला आहे.

हेही वाचा - पहिल्‍या दिवशी पॉझिटिव्ह कोरोना रिपोर्ट; दुसऱ्या दिवशी निगेटिव्ह! हा तर जिवासोबत खेळ  

नाशिक जिल्ह्यात दिवसभरात पाच ते दहा रुग्णांमध्ये लक्षण 

‘म्युकोरमायकोसिस’ कधी कधी मधुमेह-परिभाषित आजार म्हणून दिसून येतो आणि अनियंत्रित मधुमेह रुग्णांमध्ये ‘म्युकोरमायकॉसिस’मुळे मृत्यूचे प्रमाण ४०- ८० टक्क्यांपर्यंत असल्याचे चित्र आज देशभरात बघावयास मिळत आहे. 
कोविडमधून बरे झाल्यानंतर सार्स-कोव्ह मानवी शरीरावर परिणाम करते. यात अनियंत्रित प्रतिरक्षा प्रतिसाद (disturb immunity response), सिलियरी डिसफंक्शन, सायटोकीन वादळ (cytokines storm), थ्रोम्बो-एम्बोलिस्म, मायक्रोव्हास्क्यूलर कोग्युलेशन अंतिम रोगप्रतिकार संपुष्टात आणते. यात दुय्यम (secondary infections) जिवाणू आणि बुरशीजन्य संसर्ग लागण लवकर होते. 

हेही वाचा - सख्ख्या भावांची एकत्रच अंत्ययात्रा पाहण्याचे आई-बापाचे दुर्देवी नशिब; संपूर्ण गाव सुन्न 

जगभरात अभ्यासांमध्ये संशोधनाचा विषय
कोविडमध्ये फुफ्फुसीय एस्परगिलोसिस ( ASPERGILOSIS) (सीएपीए) कडे बरेच आंतरराष्ट्रीय लक्ष वेधले गेले आहे. मात्र, सीएपीएच्या विपरीत, श्लेष्मापासून मध्यम एसएआरएस- सीओव्ही संक्रमण असलेल्या रुग्णांमध्येही आक्रमक म्युकोरमायकोसिस आढळून आला आहे. विनालक्षणाच्या किंवा अनियंत्रित मधुमेहात सर्वांत भयंकर रोगाचा पूर्वस्थिती हाइपरग्लाइसीमिया असल्याचे दिसून येते. हायपरग्लाइसीमियामुळे एंडोथेलियल रीसेप्टर जीआरपीची संख्या वाढते, परिणामी पॉलिमॉर्फोन्यूक्लियर डिसफंक्शन, दृष्टिदोष केमोटाक्सिस आणि इंट्रासेल्युलर गँगरीन होतो. म्युकोरेल्सचा एक महत्त्वाचा गुणधर्म म्हणजे रुग्णांकडून लोह घेण्याची क्षमता जी त्याच्या वाढीसाठी आवश्यक घटक आहे.

प्रतिकारशक्तीवर परिणाम

केटोआसीडोसिसच्या परिस्थितीत सीरममध्ये लोह सहज उपलब्ध होते. हे जास्तीचे अंतर्जात लोह म्युकोरेल्सने सायडोरोफोरस किंवा लोह पेरिमेसेसद्वारे कार्यक्षमतेने घेतले जाते आणि त्यांचे इन्फेक्शन वाढवते. संवेदनशील रुग्णांमध्ये कॉर्टिकोस्टेरॉईड्स आणि इम्युनोसप्रेसंट्सच्या वापरामुळे हे प्रभाव मोठ्या प्रमाणात वाढविले जातात. कॉर्टिकोस्टेरॉईड्स स्वत: न्युट्रोफिल माइग्रेशन आणि फागोलिसोसोम फ्यूजनमध्ये प्रतिकारशक्तीवर परिणाम करतात. स्टिरॉइड-प्रेरित हायपरग्लिसेमियाच्या संभाव्य परिणामासह मधुमेह कोविड कोर्टीकोस्टीरॉईड्स किंवा इतर इम्युनोसप्रेरकस प्राप्त करणारा रुग्ण, अपवादात्मकपणे म्युकोरमायकोसिसच्या विकासास जास्त संवेदनाशील असल्याचे दिसून आले आहे. 

उपचारासाठी आवश्‍यक बाबी 
म्युकोरमायकोसिस एक कार्यसंघा (TEAM)द्वारे सक्रियपणे उपचार करण्याचा आजार आहे. ज्यामध्ये रुग्णालयात जवळजवळ सर्व विभागांतील सदस्यांचा समावेश आहे. विशेषत: इन्टेन्सिव्ह केअर तज्ज्ञ, कान- नाक- घसातज्ज्ञ, नेत्रतज्ज्ञ, मुखरोगतज्ज्ञ, इन्फेक्शन डिसीजेस तज्ज्ञ. थेरपी विषारी आहे आणि अत्यंत सेन्सिटिव्ह आहे. नुकत्याच झालेल्या भारतीय अभ्यासानुसार, अपेक्षित खर्च, शस्त्रक्रियेची विकृती आणि रोगनिदान झाल्यामुळे २४.३ टक्के रुग्णांनी वैद्यकीय सल्ल्याविरुद्ध रुग्णालय सोडले अन्‌ त्यांनी थेट यमराजाला गाठले आहे. 

नाशिक जिल्ह्यात दिवसभरात कोविड उपचारानंतर मधुमेही रुग्णांमध्ये म्युकोरमायकोसिस झाल्याची लक्षण पाच ते दहा रुग्णांमध्ये दिसून येत आहे. हे प्रमाण दिवसेंदिवस वाढत असल्याने रुग्णांनी काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे. सध्यातरी वेळीच निदान आणि उपचार हाच उपाय आहे. - डॉ. मुकेश मोरे 
कान- नाक- घसातज्ज्ञ 

म्युकोरमायकोसिस हा बुरशीजन्य आजार आहे. हा आजार एकदा पसरला, की त्यावर परिणामकारक उपचार करणे अवघड होते. त्यामुळे लवकर निदान करणे अत्यावश्‍यक आहे. या आजाराला आळा घालण्याकरिता शुगर उत्तम प्रकारे नियंत्रणात ठेवणे गरजेचे आहे. - डॉ. यशपाल गोगटे, मधुमेहतज्ज्ञ, नाशिक 

आपल्या देशात अनियंत्रित मधुमेह रुग्णांचे प्रमाण खूप आहे. कोविड संसर्ग आणि मधुमेह एकत्र आले, की दुय्यम संसर्ग (बॅक्टरीअल आणि फंगल) होण्याचे प्रमाण वाढते. याचे मुख्य कारण म्हणजे कोविड संसर्गात शरीराची कमी झालेली प्रतिकारशक्ती, स्टेरॉइडचा अयोग्य वापर, इतर प्रतिकार शक्ती कमी करणारे औषधे (टॉसिलिजिमॅब) व अँटिबायोटिकचा वापर. या सर्व कारणांमुळे म्युकॉर मायकोसिस या आजाराचे प्रमाण खूप झपाट्याने वाढत आहे. या आजारात रुग्णांची दृष्टी जाणे, चेहऱ्यावरील मज्जातंतूंना इजा होणे, मेंदूकडील रक्तवाहिनीत गुठळी तयार होणे, अशा प्रकारची गुंतागुंत होऊन जिवाला धोका संभवतो. -डॉ. पंकज राणे, इंटेनसिव्ह केअर फिजिशिअन