समाजमन : पशू-प्राणींचे ‘असणे’ देते सकारात्मकता

लेखक : ॲड. नितीन ठाकरे

निसर्गाने निर्मिलेला प्रत्येक घटक हा अनमोल आहे. प्रथम हे आपण समजून घेण्याची आवश्यकता आहे. मानवाचा जितका अधिकार जगण्याचा आहे, तितकाच अधिकार पृथ्वीवरील प्रत्येक पशू-प्राणी अशा असंख्य जिवांनासुद्धा आहे. तेही आपल्या समाजाचा एक अविभाज्य घटक आहेत, त्यांच्याकडे दुर्लक्ष करून चालणार नाही. पशू-प्राणी ही आपली अनमोल संपत्ती आहे. (article by author adv nitin thackeray on being of animals gives positivity)

आपल्या दैनंदिन जीवनातील भूतकाळातील, वर्तमान आणि भविष्यातीलही अनेक बाबींसाठी पशू-प्राणी आपल्या समाजात जिवंत असणे ही काळाची गरज आहे. आपल्या जीवनमानामध्ये प्राण्यांचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. आपल्या जीवनशैलीशी त्यांचा प्रत्यक्ष व अप्रत्यक्षरीत्या उपयोग होतो. ते कालही होते, आजही आहे व उद्याही असणार आहेत, म्हणूनच त्यांचे समाजामध्ये असणं हे महत्त्वाचे आहे.

मानवी समाजात प्राण्यांना नेहमीच विशेष स्थान आहे. आपल्या आयुष्यात प्रत्यक्ष व अप्रत्यक्षरीत्या ते बहुआयामी भूमिका निभावतात. ज्या केवळ सहवासाच्या पलीकडे असतात. शेती आणि वाहतुकीपासून ते थेरपी आणि संवर्धनापर्यंत, प्राणी आपल्या समाजाच्या कल्याणासाठी आणि कार्यक्षमतेमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान देतात. पाळीव प्राण्यांबरोबरच वन्यजीव-प्राणीसुद्धा तितकेच महत्त्वाचे योगदान देतात.

भावनिक आधाराचे उगमस्थान

पाळीव प्राण्यांच्या पलीकडे, वन्यजीवांना समाजात खूप महत्त्व आहे. अनेक प्रजाती आपली जैवविविधतेचा समतोल राखण्यासाठी, कीटकांच्या लोकसंख्येवर नियंत्रण ठेवण्यास, वनस्पतींचे पराग कण आणि जैवविविधता टिकवून ठेवण्यास मदत करतात. धोक्यात असलेल्या प्रजातींचे संरक्षण करण्यासाठी प्रयत्न आवश्यक आहेत.

पाळीव प्राणी, जसे की कुत्रे, मांजर आणि अगदी विदेशी प्राणी साथीदार म्हणूनच काम करतात आणि जगभरातील लाखो लोकांना भावनिक आधार देतात. ते त्यांच्या मालकांना प्रेम, निष्ठा आणि उद्देशाची भावना देतात, ज्यामुळे मानसिक आरोग्य सुधारते आणि तणाव कमी होतो.

वाहतूक, शेती अन् उत्पादन

आजच्या युगात वाहतुकीचे आधुनिक साधने उपलब्ध असली तरी एकेकाळी वाहतुकीसाठी व प्रवासासाठी प्राण्यांचा वापर केला जायचा. ऐतिहासिकदृष्ट्या, प्राणी हे मानवांसाठी वाहतुकीचे प्राथमिक साधन होते. घोडे, उंट, हत्ती आणि गाढव व्यापार, शोध आणि दैनंदिन प्रवासासाठी वाहने म्हणून काम करतात. आजही जगाच्या काही भागा, घोडे आणि उंट यांसारखे प्राणी वाहतुकीसाठी वापरले जातात.

समाजात प्राण्यांची सर्वात मूलभूत भूमिका म्हणजे शेती आणि अन्न उत्पादन. पाळीव प्राणी, जसे की गुरे, मेंढ्या आणि कुक्कुटपालन, मांस, दूध आणि अंडी यांसारखी आवश्यक संसाधने प्रदान करतात. ते शेत नांगरून आणि जड भार वाहून शेतीत मदत करतात, जागतिक अन्नसुरक्षा आणि आर्थिक स्थैर्याला हातभार लावतात.

वैज्ञानिक संशोधनात उपयुक्त

प्राणी हे वैज्ञानिक संशोधनासाठी मौल्यवान विषय आहेत, जे आपल्याला आपले जग आणि स्वतःला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करतात. वैद्यकीय संशोधनात मानवी रोगांवर उपचार विकसित करण्यासाठी आणि वर्तणुकीच्या अभ्यासात आपल्या स्वतःलाही बरंच काही शिकता येते. प्राणिसंग्रहालय आणि मत्स्यालयांपासून ते वन्यजीव माहितीपट आणि सफारीपर्यंत, प्राणी मनोरंजन आणि मनोरंजनाच्या संधी देतात जे लोकांना निसर्गाशी जोडतात. अनुभव प्राण्यांच्या साम्राज्याबद्दल आश्चर्य आणि

आदराची भावना वाढवतात. काही उद्योगांमध्ये प्राणी हे कामगारांचे अविभाज्य घटक असतात. उदाहरणार्थ पोलिस आणि लष्करी युनिट्स शोध आणि बचाव मोहिमेसाठी श्‍वानांचा वापर करतात तर मार्गदर्शक श्‍वान दृष्टिदोष असलेल्या लोकांना मदत करतात.

प्राणी आणि मनुष्याचे नाते

प्राणी हे आपल्या समाजाचे अपरिहार्य सदस्य आहेत. शेती, वाहतूक, सहचर, चिकित्सा, संवर्धन, शिक्षण आणि विविध उद्योगांमध्ये त्यांचे योगदान महत्त्वाचे आहे. आपण त्यांच्या भूमिका ओळखल्या पाहिजेत आणि त्यांचा आदर केला पाहिजे. वर्तमान आणि भविष्यातील पिढ्यांच्या फायद्यासाठी त्यांचे कल्याण आणि संवर्धन करण्याची नैतिक जबाबदारी स्वीकारावी. प्राण्यांशी आपले नाते केवळ शोषणाचे नाही, तर परस्पर अवलंबित्व आणि जबाबदारीचेही आहे. समाजातील त्यांची भूमिका जपून आपण आपल्या एकमेकांशी जोडलेल्या जगाचा एक महत्त्वाचा भागच जतन करतो.

सकारात्मकता वाढीस मदत

समाजात प्राण्यांची सर्वांत मूलभूत भूमिका म्हणजे शेती आणि अन्न उत्पादन. पाळीव प्राणी, जसे की गुरे, मेंढ्या आणि कुक्कुटपालन, मांस, दूध आणि अंडी यासारखी आवश्यक संसाधने प्रदान करतात. ते शेत नांगरून आणि जड भार वाहून शेतीत मदत करतात. प्राणी, विशेषत: पाळीव प्राणी जसे की कुत्रे आणि मांजरी, आम्हाला सहचर, प्रेम आणि भावनिक आधार देतात.

त्यांच्या उपस्थितीचा आपल्या मानसिक आणि भावनिक आरोग्यावर सकारात्मक प्रभाव पडतो. तणाव कमी करण्यास मदत होते. चिंता आणि नैराश्याची लक्षणे कमी होतात. प्राणी हे परिसंस्थेचे अविभाज्य भाग आहेत, जे पर्यावरणीय संतुलन आणि जैवविविधतेच्या संवर्धनासाठी योगदान देतात. ते पराग कण, बियाणे पसरवणारे, भक्षक आणि शिकार म्हणून विविध भूमिका बजावतात. नैसर्गिक अधिवासांचे आरोग्य आणि कार्य सुनिश्चित करतात.