धैंचा वनस्पतीने कृत्रिम खताची निर्मिती; वाढते जमिनीची सुपीकता

नागपूर : शेतातील पूरक अन्नद्रव्य, जीवजंतू रासायनिक खत आणि विषारी कीटकनाशकाच्या वापराने नाहीसे होतात. त्यामुळे शेत जमिनीची सुपीकता लयास जात आहे. अल्पावधीतच धान पिकावर विविध रोगांची लागण होताना दिसते. रासायनिक खत आणि विषारी कीटकनाशकांचा विपरीत परिणाम मनुष्यावर होतो. त्यामुळे काही शेतकऱ्यांनी जमिनीची सुपीकता वाढविण्यासाठी शेतात हिरवळीचे ‘धैंचा’ वनस्पतीचा वापर सुरू केला आहे. या ‘धैंचा’ वनस्पतीने कृत्रिम खतांची निर्मिती होऊन रासायनिक खतांचा वापर कमी केला जात असल्याचे शेतकऱ्यांनी सांगितले.

जमिनीची सुपीकता अबाधित राहावी यासाठी कृषी विभागामार्फत अनेक उपाययोजना सुचविल्या गेल्या आहेत. मात्र, शेतकरी अल्पावधीतच जास्त पीक हाती यावे यासाठी कृषी विभागाच्या शेतीविषयक सूचनेकडे दुर्लक्ष करून रासायनिक खताचा वापर करतात. यामुळे उत्पादनात जरी वाढ होत असली तरी जामिनीची सुपीकता नष्ट होते.

चंद्रपूर जिल्ह्यातील सावली पंचायत समिती कृषी विभागाअंतर्गत धान शेतीपूर्वी मशागत करून धैंचासारख्या वनस्पतीची पेरणी करून ठेवतात. धानपीक रोवणीदरम्यान शेतात वाढलेल्या धैंच्यावनस्पतीला वाहून शेतातच कुजविले जाते. कंपोस्ट खत म्हणून याचा वापर केला जातो. स्वनिधी योजनेअंतर्गत ७५ टक्के अनुदान तत्त्वावर पंचायत समिती विभागाकडून एकरी २० किलोप्रमाणे वाटप केले जाते. तालुक्यातील खेडी चारगाव, डोनाला, बोथली आदी गावातील ६० शेतकऱ्यांनी या वनस्पतीचा लाभ घेतला आहे.

हिरवळीच्या खतासाठी धैंचाची लोकप्रियता वाढत आहे. भातासोबत ऊस, कापूस, नारळ, चहा, ज्वारी, गहू आदी पिकांनासुद्धा लाभदायक ठरत आहे. सोबतच श्यार आणि चोपन जमीन सुधारण्यासाठी या वनस्पतीचा लाभ होतो. मुळावरील गाठीमुळे हवेतील नायट्रोजनचे थिरिकरण होते. ५० टक्के फलावर आल्यानंतर शेतात गाळल्या गेल्याने धान पिकाला पोषक वातावरण होऊन ते पिकासाठी लाभदायक ठरते.

घरगुती शेणखत नाहीसे होताहेत

पाळीव जनावरांच्या तुटवड्याने घरगुती शेणखत नाहीसे होत आहे. त्यामुळे शेतकरी आधुनिक तंत्राचा वापर करून धान शेती करताना दिसतो. त्यातही अत्यंत महागडे रासायनिक खते वापरून उत्पादनात वाढ होईल ये आशेपोटी अनेक रासायनिक खतांचा मारा शेतजमिनीत केला जातो. मात्र, धैंचा वनस्पतीने कृत्रिम खतांची निर्मिती होऊन रासायनिक खतांचा वापर कमी केला जात शकतो.