भारतीय संस्कृतीचा मूलाधार देशी गाय; गायीची माता म्हणून पूजा

नागपूर : वैदिक काळापासून देशी गायीचे (Indigenous cow) सांस्कृतिक, शेती, सामाजिक, आर्थिक, धार्मिक, औद्योगिक आणि औषधी बाबींसाठी पालनपोषण केले जात आहे. पूर्वजांनी देशी गायीला एक उपयुक्त जीव म्हणून ओळखले आणि गोविज्ञान शास्त्रीयदृष्ट्या विकसित केले. शेती ही भारताची मुख्य आर्थिक शक्ती (Agriculture is India's main economic power) आहे आणि प्रत्येक मोठ्या भारतीय सणात गायीची माता म्हणून पूजा (Worship as the mother of the cow) केली जाते. गोपाद्वामव्रत, गोवर्धनपूजा, गोवत्सव्रत, गोत्री-रात्रव्रत, गोपाष्टमी आणि प्रयोवृत्त असे गायीशी संबंधित अनेक व्रत देशभरात पाळले जातात. पारंपरिक, सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व पाहिले तर गाय हा भारतीय संस्कृतीचा पाया आहे. (Indigenous-cow-is-the-foundation-of-Indian-culture)

महाकाव्यांमध्ये देशी गायीची स्तुती अनेक ठिकाणी काव्याच्या रूपाने साठवली गेली आणि वेदांतील कथांमधून सर्व देवी-देवता गायीच्या शरीराच्या अवयवांमध्ये राहतात असे म्हटले आहे. गाय सर्व नक्षत्रांच्या किरणांचा प्राप्तकर्ता असल्याचे म्हटले जाते. वेदांमध्ये गायीच्या मागच्या बाजूला ‘सूर्यकेतु नाडी’ असे वर्णन केले आहे. सूर्यकेतु नाडीमध्ये सूर्याच्या किरणांद्वारे गायीच्या रक्तात सोनं तयार होतो, त्याच सोन्याचा पाया ‘गोरस’मध्ये आहे.

गायीपासून मिळविलेले दूध, दही, तूप, गोमूत्र आणि शेण यांना ‘पंचगव्य’ असे म्हणतात आणि गायीला ‘सुरवशुकप्रदा’ म्हणतात. प्रतिजैविक गुणधर्मामुळे ते शरीराची प्रतिकारशक्ती वाढवून शारीरिक संतुलन राखतात. गायीला पंचभूमीची माता देखील म्हणतात. ‘मातर: सर्वभूता नाम गाव: सर्वसुखप्रदा’ म्हणजे गाय ही सर्वांना आनंद देणारी निसर्ग माता आहे.

अर्थव्यवस्थेची केंद्रबिंदू

वेदांमध्ये देशी गायीच्या दुधाचे वर्णन "सुवर्ण उत्पन्न" असे केले आहे. "आयुर्वेघृतम्, तेजोविघृतम्, पायोघृतम्" म्हणजे देशी गायीचे तूप आपले जीवन वाढवते, आयुष्यास गती देते. पुराण आणि वेदांमध्ये गायीच्या दुधाचे वर्णन अमृत असे केले आहे. “गोमये वसे लक्ष्मी” म्हणजे श्रीमंतीची देवी लक्ष्मीची वस्ती. श्रीमद् भगवतनुसार गोमूत्र सेवन आरोग्यास संरक्षित करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते. ऋग्वेदात गायीला अघन्या म्हणतात, यजुर्वेद गायीला अनुपमेय आणि अथर्ववेदात गायीला संपत्तीचे घर म्हटले जाते. वेदांच्या मते शेतीवर आधारित ग्रामीण अर्थव्यवस्थेसाठी गायी आणि बैलांचे योग्य संगोपन, संरक्षण आणि संवर्धन आवश्यक आहे. हडप्पा येथे सापडलेल्या मोहरांमध्ये लांब शिंग असलेल्या प्राण्यांची लांब शिंग असलेली जनावरे ही भारतीय जीवनशैली आणि ग्रामीण अर्थव्यवस्थेचे नेहमीच केंद्रबिंदू राहिल्या आहेत.

देशी गायींची ओळख

भारतीय जातीच्या गायीला सामान्य भाषेत देशी गाय म्हणतात. भारतामध्ये गायीच्या अनेक स्थानिक/ देशी प्रजाती आढळतात. गायीचे वैज्ञानिक नाव ‘बॉस इंडिकस' आहे. जगातील इतर देशांमध्ये असलेल्या गायींच्या जातीला ‘बॉस टॉरस' म्हणतात. देशी गायीची मुख्य ओळख अशी आहे की त्याच्या पाठीवर कुबड आहे तर परदेशी जातीच्या गायीचे मागे सपाट भाग आहे.

(Indigenous-cow-is-the-foundation-of-Indian-culture)