आरोग्यसखी : ‘सुखाची झोप’ येण्यासाठी...

- डॉ. अश्विनी जोशी

ऑबस्ट्रिक्टिव्ह स्लीप ॲपनियाची लक्षणे, विविध गुंतागुंती, जोखीम घटक आदींविषयी आपण जाणून घेतले. आता निदान आणि चाचण्या; तसेच उपचार यांच्याविषयी माहिती घेऊ.

निदान

• तुमची लक्षणे, तपासणी आणि चाचण्यांच्या आधारे तुमचे डॉक्टर तुमच्या स्थितीचे मूल्यांकन करतील. पुढील मूल्यांकनासाठी ते तुम्हाला झोपेच्या तज्ज्ञाकडे पाठवू शकतात.

• शारीरिक तपासणीदरम्यान, तुमचे डॉक्टर तुमच्या घशाच्या, तोंडाच्या आणि नाकाच्या मागच्या भागाची तपासणी करतील. डॉक्टर तुमची मान आणि कंबर यांचा घेर मोजू शकतात आणि तुमचा रक्तदाब तपासू शकतात.

• झोपेचे तज्ज्ञ तुमच्या स्थितीचे निदान करण्यासाठी, तुमच्या स्थितीची तीव्रता निर्धारित करण्यासाठी आणि तुमच्या उपचारांची योजना करण्यासाठी अतिरिक्त मूल्यांकन करू शकतात. मूल्यमापनात तुम्ही झोपताना तुमच्या श्वासोच्छ्वासावर आणि शरीराच्या इतर कार्यांवर लक्ष ठेवण्यासाठी रात्रभर निद्रानिदान केंद्रात राहणे समाविष्ट असू शकते.

चाचण्या

पॉलिसमनोग्राफी

• या झोपेच्या अभ्यासादरम्यान, तुम्ही झोपेत असताना तुमचे हृदय, फुप्फुस आणि मेंदूची क्रिया, श्वासोच्छ्वासाचे नमुने, हात आणि पायांची हालचाल आणि रक्तातील ऑक्सिजनच्या पातळीचे निरीक्षण करणारी उपकरणे तुमच्या शरीराला जोडली जातात.

• तुमचे रात्रभर निरीक्षण केले जाऊ शकते किंवा रात्रीचा काही भाग स्प्लिट-नाइट स्लीप स्टडीमध्ये असू शकतो.

• स्प्लिट-नाइट स्लीप अभ्यासामध्ये, रात्रीच्या पूर्वार्धात तुमचे निरीक्षण केले जाईल. तुम्हाला अडथळा आणणारा स्लीप ॲपनिया असल्याचे निदान झाले असेल, तर कर्मचारी तुम्हाला जागे करू शकतात आणि रात्रीच्या उत्तरार्धात कंटिन्युअस पॉझिटिव्ह एअरवे प्रेशर (सीपीएपी) मशीनचा वापर करू शकतात.

हा झोपेचा अभ्यास इतर झोपेच्या विकारांचा शोध घेण्यासदेखील मदत करू शकतो. ज्यांच्यामुळे दिवसा जास्त झोप येऊ शकते आणि त्याबाबत वेगवेगळ्या उपचारांची आवश्यकता असते, असे हे विकार असू शकतात. उदाहरणार्थ, झोपेच्या वेळी पायांची हालचाल (पिरिऑडिक लिंब मूव्हमेंट डिसॉर्डर- पीएलएमडी) किंवा दिवसा अचानक झोप येणे (नार्कोलेप्सी).

होम स्लीप ॲपनिया चाचणी

काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये, तुमचे डॉक्टर ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनियाचे निदान करण्यासाठी पॉलीसोमनोग्राफीच्या घरगुती आवृत्तीचा वापर करू शकतात. या चाचणीमध्ये सामान्यत: हवेचा प्रवाह, श्वासोच्छ्वासाचे नमुने आणि रक्तातील ऑक्सिजनची पातळी आणि शक्यतो शरीराच्या हालचाली आणि घोरण्याची तीव्रता मोजली जाते.

उपचार

जीवनशैलीत बदल

अडथळा आणणाऱ्या स्लीप ॲपनियाच्या सौम्य प्रकरणांसाठी, तुमचे डॉक्टर जीवनशैलीत बदल सुचवू शकतात :

• तुमचे वजन जास्त असल्यास वजन कमी करा.

• नियमित व्यायाम करा.

• मद्यपान टाळा. झोपेच्या काही तास आधी मादक द्रव्ये पिऊ नका.

• धूम्रपान करू नका

• अनुनासिक डिकंजेस्टंट किंवा ऍलर्जी औषधे वापरा.

• पाठीवर झोपू नका.

• चिंता कमी करणारी औषधे किंवा झोपेच्या गोळ्या यांसारखी शामक औषधे घेणे टाळा.

जर या उपायांनी तुमची झोप सुधारली नाही किंवा तुमची श्वसनक्रिया बंद होणे मध्यम ते गंभीर असेल, तर तुमचे डॉक्टर इतर उपचारांची शिफारस करू शकतात. काही उपकरणे अवरोधित श्वासमार्ग उघडण्यास मदत करू शकतात. इतर प्रकरणांमध्ये, शस्त्रक्रिया आवश्यक असू शकते.

याबरोबरच ऑब्स्ट्रक्टिव्ह स्लीप ॲपनियामध्ये इतर काही थेरपींचाही वापर केला जाऊ शकतो. जीवनशैलीमध्ये काही बदल करावे लागतात आणि काही घरगुती उपचारही असतात. त्यांच्याविषयी जाणून घेऊ पुढील भागामध्ये.